به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، ایران با سابقه بیش از 11 هزار سال معدنکاری و پنج هزار سال گوهرتراشی، یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین کشورهای جهان در حوزه گوهرسنگ‌ها است. معدن فیروزه نیشابور به عنوان یکی از قدیمی‌ترین معادن فعال جهان، نمادی از توانمندی تاریخی ایران در استخراج و فرآوری سنگ‌های قیمتی محسوب می‌شود.
با وجود این سابقه درخشان، ایران همچنان سهم اندکی از بازار جهانی گوهرسنگ‌ها دارد؛ سهمی که کارشناسان آن را حدود یک‌صدم درصد برآورد می‌کنند. در مقابل، کشورهایی مانند سوئیس، هند و تایلند بدون داشتن معادن فراوان، با تمرکز بر فرآوری، تراش، درجه‌بندی و برندینگ، گردش مالی میلیاردی ایجاد کرده‌اند.
سهم اقتصادی و بازار جهانی
طبق برنامه هفتم توسعه، دستیابی به سهم نیم درصد از ارزش بازار جهانی جواهرات معادل 3.8 میلیارد دلار و سهم یک درصدی تا سال 1410 به ارزش 9.7 میلیارد دلار، نقشه راه توسعه این صنعت در آینده است.
با این حال، کم‌توجهی دولت، فقدان برنامه جامع و نبود آیین‌نامه‌های صادراتی و مقررات واردات و صادرات، مانع بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها شده است. بسیاری از استخراج‌ها، فرآوری و عرضه‌ها محدود به بازار داخلی بوده و ارزش افزوده واقعی وابسته به صادرات است.
شهرستان فردوس نمونه‌ای بارز از ظرفیت معادن گوهرسنگ ایران است. در این شهرستان:
38 نوع گوهرسنگ شناسایی شده که 35 معدن فعال وجود دارد.
بسیاری از پهنه‌ها در اختیار دولت هستند و امکان بهره‌برداری بخش خصوصی محدود است.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد بومیان محلی با جمع‌آوری و تراش سنتی این سنگ‌ها گذران زندگی می‌کنند و بخشی از تولید به بازار داخلی و خارجی می‌رسد. عدم نظارت و ساماندهی موجب شده بخش زیادی از ارزش افزوده معادن به خارج از کشور منتقل شود.
وضعیت کنونی بهره‌برداری از گوهرسنگ‌ها در ایران
1. روش‌های استخراج (مرحله معدنکاری)
در حال حاضر بیشتر بهره‌برداری‌ها از معادن گوهرسنگ در ایران به‌صورت سنتی و نیمه‌صنعتی انجام می‌شود.
بسیاری از معادن کوچک‌اند و با ابزارهای ساده (حفاری دستی، مواد منفجره سبک، یا بیل و کلنگ) کار می‌کنند.
روش‌های اکتشاف علمی و زمین‌شناسی دقیق برای شناسایی لایه‌های سنگ کمتر استفاده می‌شود.
در اغلب موارد، پایش زیست‌محیطی و بازسازی معدن پس از بهره‌برداری رعایت نمی‌شود.
استان‌های فعال در این زمینه:
خراسان رضوی (فیروزه و عقیق)، قم (عقیق و اونیکس)، کرمان (عقیق، گارنت)، سیستان و بلوچستان (زبرجد و گارنت)، فارس و همدان (یشم و آمتیست).
2. مرحله فرآوری و تراش
پس از استخراج، بخش زیادی از سنگ‌ها به‌صورت خام فروخته یا صادر می‌شوند، چون امکانات فرآوری مدرن کم است.
با این حال، چند مرکز اصلی در کشور فعالیت دارند:
شهر مشهد: قطب اصلی تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی ایران. ده‌ها کارگاه کوچک و متوسط در این شهر فعال‌اند.
قم: به‌ویژه در تراش و حکاکی عقیق شهرت دارد (برای ساخت مهر و انگشتر).
اصفهان و تهران: در طراحی جواهر و فروش گوهرسنگ‌های تراش‌خورده نقش دارند.
اما بیشتر این کارگاه‌ها دستی یا نیمه‌دستی هستند و از دستگاه‌های مدرن تراش و پولیش اتوماتیک که در کشورهای هند، تایلند یا چین استفاده می‌شود، کمتر بهره می‌برند.
3. صنایع وابسته و بازار فروش
بیشتر گوهرسنگ‌های تراش‌خورده در کارگاه‌های طلاسازی، نقره‌سازی و انگشترسازی سنتی مصرف می‌شوند.
بازار اصلی فروش، شهرهای مذهبی (مشهد و قم) است که سنگ‌ها در قالب انگشترهای مذهبی یا زینتی عرضه می‌شوند.
بخش کمی از تولید به خارج از کشور صادر می‌شود، معمولاً از طریق واسطه‌ها یا به‌صورت غیررسمی.
4. پژوهش و استانداردسازی
در سال‌های اخیر، سازمان زمین‌شناسی و وزارت صمت تلاش‌هایی برای شناسایی علمی ذخایر جدید گوهرسنگ انجام داده‌اند. همچنین، مرکز ملی گوهرسنگ ایران در مشهد تأسیس شده که هدفش استانداردسازی، آموزش تراش و ارزیابی کیفی سنگ‌هاست. با این حال، هنوز این ساختارها به مرحله‌ی صنعتی و صادراتی پایدار نرسیده‌اند.
5. چالش‌های بهره‌برداری کنونی
نبود دستگاه‌های دقیق برای تشخیص و درجه‌بندی سنگ‌ها؛
ضعف در فناوری فرآوری (بیشتر تراش‌ها به روش دستی و با اتلاف زیاد انجام می‌شود)
نبود نظام بازاریابی و برند ملی
خام‌فروشی گسترده
نبود حمایت مالی و بیمه‌ای از کارگاه‌های کوچک .
دلایل کمبود سرمایه‌گذاری در بخش گوهرسنگ‌های ایران
1. نبود آگاهی کافی از ارزش اقتصادی گوهرسنگ‌ها
بسیاری از سرمایه‌گذاران و حتی تصمیم‌گیران اقتصادی، ارزش واقعی این صنعت را نمی‌شناسند. چون بازار گوهرسنگ‌ها کوچک‌تر از معادن بزرگ فلزی (مثل مس، طلا یا آهن) به‌نظر می‌رسد، معمولاً توجه کمتری به آن می‌شود. در حالی‌که ارزش یک گرم سنگ تراش‌خورده باکیفیت گاهی چند برابر فلزات گرانبهاست.
2. فقدان فناوری و دانش فنی پیشرفته برای فرآوری
تراش، پرداخت، و طراحی گوهرسنگ‌ها نیاز به تجهیزات دقیق و دانش تخصصی بالا دارد. در ایران بخش زیادی از سنگ‌ها به‌صورت خام صادر می‌شوند چون کارگاه‌ها و مراکز تراش مدرن و استاندارد بین‌المللی اندک هستند.
در نتیجه، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند در حوزه‌های ساده‌تر و کم‌ریسک‌تر فعالیت کنند.
3. مشکلات مربوط به بازار و صادرات
بازار جهانی گوهرسنگ بسیار رقابتی و شبکه‌ای است. ایران هنوز برند شناخته‌شده‌ای در سطح بین‌المللی ندارد و مسیر صادرات گوهرسنگ‌ها دشوار است (به‌ویژه به خاطر تحریم‌ها و نبود کانال‌های بانکی مناسب).
بنابراین، سرمایه‌گذار نمی‌تواند مطمئن باشد که محصول فرآوری‌شده به‌راحتی فروخته خواهد شد.
4. نبود سیاست‌گذاری منسجم و حمایت دولتی کافی
در حالی‌که در کشورهایی مثل هند، تایلند و سریلانکا، دولت به‌طور جدی از صنعت گوهرسنگ حمایت می‌کند (با آموزش، معافیت مالیاتی، ایجاد شهرک‌های تخصصی و صادرات تسهیل‌شده)، در ایران هنوز یک برنامه جامع ملی برای توسعه این بخش وجود ندارد.
5. کمبود نیروی متخصص و آموزش‌های حرفه‌ای
تراش گوهرسنگ، طراحی جواهر، شناسایی سنگ‌های قیمتی و بازاریابی جهانی رشته‌هایی هستند که نیاز به مهارت‌های ظریف دارند.
در ایران آموزش این مهارت‌ها محدود است و بسیاری از استادکاران تجربی‌اند نه دانشگاهی. همین موضوع ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد.
6. ضعف در بازاریابی و برند‌سازی بین‌المللی
ایران فیروزه‌ی نیشابور و عقیق قم را دارد که در دنیا بی‌نظیرند، اما نام “ایران” در بازار جهانی جواهرات شناخته‌شده نیست.
کشورهایی مثل هند و تایلند سال‌ها روی برند و تبلیغات کار کرده‌اند و بازار جهانی را در اختیار دارند، در حالی‌که ایران هنوز در این زمینه عقب است.
7. مشکلات مالی و اقتصادی کلان کشور
نوسان نرخ ارز، محدودیت‌های بانکی بین‌المللی و ریسک‌های اقتصادی کلی، سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیراساسی مثل گوهرسنگ را برای بسیاری از فعالان اقتصادی دشوار کرده است.
به نظر می‌رسد با بهره‌برداری اصولی از معادن گوهرسنگ، علاوه بر درآمدزایی برای کشور، می‌توان اشتغال پایدار در مناطق کمتر توسعه‌یافته ایجاد کرد. کارشناسان و فعالان اقتصادی پیشنهاد می‌کنند:
-توسعه اکتشافات علمی و تجهیز معادن به فناوری‌های مدرن.
-ایجاد مراکز تراش و درجه‌بندی استاندارد ملی.
-تسهیل ورود بخش خصوصی و ارائه مشوق‌های مالی و بیمه‌ای.
-تدوین برند ملی «گوهرسنگ ایران» و توسعه بازارهای بین‌المللی.
-آموزش و توانمندسازی جوامع محلی برای تبدیل فعالیت‌های معیشتی به کسب‌وکارهای منظم.
“با اجرای برنامه‌های هدفمند، ایران می‌تواند از این معادن مغفول، به یک منبع درآمد ملی و توسعه منطقه‌ای تبدیل شود.”
انتهای پیام/
منبع: تسنیم
