به گزارش خبرگزاری ایمنا، در آموزه‌های اسلامی، مهربانی و عطوفت نه‌تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه پایه‌ای برای تربیت انسان و ساختن جامعه‌ای سالم و متعادل است و سیره اهل بیت (ع) سرشار از دعوت به نرمی، مدارا، پوشاندن خطاها و تشویق به نیکی بی‌ادعا است.
امام رضا (ع) به‌عنوان الگوی تربیتی و اخلاقی، در کلام و رفتار خود، مهربانی را نه‌تنها در روابط خانوادگی، بلکه در تعاملات اجتماعی به‌عنوان نشانه‌ای از ایمان و بلوغ اخلاقی معرفی می‌کنند و یکی از احادیث برجسته ایشان، نگاهی ژرف به سه نوع رفتار انسانی دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
امام رضا (ع) فرمودند:
«أَلْمُسْتَتِرُ بِالْحَسَنَةِ یَعْدِلُ سَبْعینَ حَسَنَةً، وَ الْمُذیعُ بِالسَّیِّئَةِ مَخْذُولٌ، وَالْمُسْتَتِرُ بِالسَّیِّئَةِ مَغْفُورٌ لَهُ.»
این حدیث در سه بخش، سه نوع رفتار را بررسی می‌کند که شامل نیکی پنهانی، بدی آشکار و بدی پنهان است و هر بخش حامل پیام تربیتی و روان‌شناختی خاصی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
فضیلت نیکی پنهانی / نیکی پنهانی برابر با ۷۰ حسنه است
پنهان‌کاری در انجام کار نیک، نشانه‌ای از اخلاص و بی‌نیازی از تأیید دیگران است؛ امام رضا (ع) با بیان اینکه نیکی پنهانی برابر با ۷۰ حسنه است، ارزش آن را چندین برابر نیکی آشکار دانسته‌اند و این رویکرد، انسان را از دام ریا، خودنمایی و وابستگی به تحسین اجتماعی نجات می‌دهد.
از باب روان‌شناسی، نیکی پنهانی موجب تقویت عزت نفس درونی و احساس رضایت شخصی می‌شود و فردی که بدون انتظار دیده شدن، کار خیر انجام می‌دهد، به مرحله‌ای از رشد اخلاقی رسیده که انگیزه او درونی است و این نوع رفتار، پایه‌گذار شخصیت سالم و متعادل است.
آسیب‌های آشکار کردن گناه / گناه آشکار، به نوعی مشروعیت‌بخشی به رفتار نادرست است
در بخش دوم حدیث، امام رضا (ع) می‌فرمایند: «کسی که گناه را آشکار کند، خوار و سرافکنده است.»
این حدیث نشان می‌دهد که آشکار کردن گناه، نه‌تنها نشانه‌ای از بی‌پروایی در برابر ارزش‌های اخلاقی است، بلکه می‌تواند اثرات مخربی بر جامعه داشته باشد و گناه آشکار، به نوعی مشروعیت‌بخشی به رفتار نادرست است و ممکن است دیگران را نیز به تکرار آن ترغیب کند.
در جامعه‌ای که گناه آشکار رواج داشته باشد، مرزهای اخلاقی تضعیف می‌شود و افراد ممکن است احساس کنند که رفتارهای نادرست، پذیرفته شده یا مجاز است و این امر، سلامت روانی و اخلاقی جامعه را تهدید می‌کند و موجب عادی‌سازی انحرافات می‌شود.
بخشش گناه پنهانی / شرم اخلاقی، احساسی سازنده است
در بخش سوم حدیث، امام رضا (ع) می‌فرمایند: «کسی که گناه خود را پنهان کند، آمرزیده خواهد شد.»
این جمله، امیدبخش و تربیتی است و پنهان کردن گناه، نشانه‌ای از شرم اخلاقی و آگاهی از خطا است و چنین فردی هنوز در مسیر اصلاح قرار دارد و می‌تواند با توبه و بازگشت، مورد رحمت الهی قرار گیرد.
شرم اخلاقی، برخلاف شرم سمی، یک احساس سازنده است که فرد را به بازنگری در رفتار و اصلاح آن سوق می‌دهد و امام رضا (ع) با تأیید این حالت، نشان می‌دهند که انسان خطاکار، اگر هنوز شرم دارد، در مسیر نجات است و نباید طرد شود.
این حدیث می‌تواند در تربیت کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر باشد و والدین و مربیان باید به فرزندان بیاموزند که کار نیک را برای رضای خدا انجام دهند، نه برای تحسین دیگران، همچنین باید فضایی امن برای اعتراف به خطا و اصلاح آن فراهم کنند، نه اینکه با افشای گناه، کودک را تحقیر کنند.
تربیت اخلاقی با عطوفت در فرهنگ اهل بیت (ع)
این آموزه امام رضا (ع) در امتداد سیره پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) است که همواره بر اخلاص، پوشاندن خطاهای دیگران و اصلاح تدریجی تأکید داشتند و در فرهنگ اهل بیت (ع)، تربیت اخلاقی با عطوفت، مدارا و امید همراه است.
این حدیث، دعوتی به بازسازی درونی، تربیت اخلاقی و اصلاح اجتماعی است؛ اگر نیکی را پنهان کنیم، گناه را آشکار نکنیم و در برابر خطاهای خود و دیگران با عطوفت برخورد کنیم، جامعه‌ای سالم‌تر، متعادل‌تر و معنوی‌تر خواهیم داشت و این پیام، برای فرد، خانواده و برای نهادهای تربیتی کاربرد دارد.
منبع: ایمنا
