به گزارش خبرگزاری ایمنا، شخصیت امام رضا (ع) ترکیبی بی‌نظیر از عقلانیت، معنویت، شفقت و وقار است و ایشان در دوران زندگی خود، نه‌تنها به عنوان امام و پیشوای دینی شناخته می‌شدند، بلکه به‌عنوان دانشمندی برجسته، گفت‌وگوگری آرام، و انسانی مهربان در میان مردم جایگاه ویژه‌ای داشتند و این چندوجهی بودن شخصیت ایشان، الگویی کامل برای تربیت نسل‌هایی است که نیازمند تعادل میان علم، اخلاق و احساس هستند.
امام رضا (ع) با رفتارهای روزمره خود، به‌ویژه در برخورد با کودکان، فقرا، مخالفان فکری و حتی دشمنان، نشان دادند که قدرت واقعی در آرامش، احترام و گفت‌وگوی سازنده نهفته است؛ ایشان هرگز از موضع تحقیر یا خشونت سخن نگفتند، بلکه با زبان محبت و منطق، دل‌ها را جذب می‌کردند و این ویژگی‌ها می‌تواند به نوجوانان و جوانان بیاموزد که رهبری و تأثیرگذاری، از مسیر همدلی و خرد می‌گذرد.
امام رضا (ع) الگویی برای رشد عزت‌نفس، تاب‌آوری و مسئولیت‌پذیری هستند و ایشان با تأکید بر ارزش انسان، فارغ از موقعیت اجتماعی یا سنی، به ما آموختند که هر فرد شایسته احترام و رشد است و این نگاه، به‌ویژه در تربیت کودکان و نوجوانان، می‌تواند پایه‌گذار هویتی سالم و متعادل باشد.
سیره علمی امام رضا (ع) که شامل مناظرات، آموزش و تشویق به پرسش‌گری است، الگویی برای تربیت ذهن‌های کنجکاو و مستقل است و ایشان نه‌تنها به علم دینی، بلکه به علوم طبیعی، پزشکی و فلسفه نیز توجه داشتند و این رویکرد می‌تواند نسل آینده را به سمت یادگیری چندبُعدی، تفکر نقادانه و گفت‌وگوی بین‌رشته‌ای سوق دهد.
امام رضا (ع) الگویی زنده از انسان‌بودن در تمام ابعاد است و نسل‌های جدید، در میان بحران‌های هویتی، فشارهای اجتماعی و چالش‌های اخلاقی، نیازمند چنین الگویی هستند؛ الگویی که نه‌تنها راه را نشان می‌دهد، بلکه با رفتار خود، آرامش، معنا و امید را به زندگی می‌بخشد.
درباره نحوه رفتار امام رضا (ع) با کودکان و نوجوانان و تأثیر این رفتارها بر عزت‌نفس و احساس ارزشمندی آنها، تأثیرگذاری مهربانی و شیوه گفت‌وگوی امام رضا (ع) با مخالفان، توجه امام رضا (ع) به تغذیه، بهداشت و آرامش روان در کنار علم و عبادت، نقش دعا و توکل به خدا به عنوان منبع آرامش روانی در سیره امام رضا (ع) و تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی در کودکان با آموزه‌های امام رضا (ع)، با سمیه طاهری، روانشناس و مشاوره خانواده گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: امام رضا (ع) چگونه با کودکان و نوجوانان رفتار می‌کردند و این رفتارها چه تأثیری بر عزت‌نفس و احساس ارزشمندی آنها داشت؟
طاهری: در منابع تاریخی آمده است که امام رضا (ع) با کودکان با محبت، احترام و توجه رفتار می‌کردند، ایشان هرگز کودکان را نادیده نمی‌گرفت یا تحقیر نمی‌کرد، با آنها گفت‌وگو می‌کرد، به پرسش‌هایشان پاسخ می‌داد و حتی در جمع، آنها را مورد توجه قرار می‌داد و این رفتارها به کودکان احساس دیده‌شدن و ارزشمندی می‌بخشید که از ارکان اصلی عزت‌نفس در روان‌شناسی رشد است.
کودکانی که احساس می‌کنند مورد احترام بزرگ‌ترها هستند، اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کنند و یاد می‌گیرند که نظر آنها مهم است، احساساتشان شنیده می‌شود و وجودشان معنا دارد؛ امام رضا (ع) با رفتار خود به کودکان نشان می‌دادند که سن کم، مانع ارزشمندی نیست و هر انسانی، فارغ از سن، شایسته احترام است.
از نظر روان‌شناسی تربیتی، این نوع تعامل باعث شکل‌گیری هویت مثبت در کودکان می‌شود و کودکانی که در محیط‌های محبت‌آمیز رشد می‌کنند، کمتر دچار اضطراب، افسردگی یا احساس بی‌ارزشی می‌شوند؛ آنها در آینده نیز روابط سالم‌تری خواهند داشت، چراکه یاد گرفته‌اند احترام متقابل پایه ارتباط انسانی است.
رفتار امام رضا (ع) همچنین الگویی برای والدین و مربیان است و اگر والدین و مربیان بتوانند با کودکان با زبان محبت و احترام سخن بگویند، نه‌تنها تربیت آسان‌تر می‌شود، بلکه کودک به‌طور طبیعی به سمت رشد اخلاقی و روانی حرکت می‌کند و این آموزه، پلی میان سیره اهل بیت و اصول روان‌شناسی مدرن است.
ایمنا: چگونه مهربانی و شیوه گفت‌وگوی امام رضا (ع) با مخالفان می‌تواند به کودکان یاد بدهد که در برابر اختلاف نظر، صبور و شنوا باشند؟
طاهری: امام رضا (ع) در برخورد با مخالفان، حتی کسانی که با نیت جدل و دشمنی به سراغ ایشان می‌آمدند، با آرامش، ادب و احترام رفتار می‌کرد، او هرگز از خشونت کلامی یا تحقیر استفاده نمی‌کرد، بلکه با شنیدن کامل سخنان طرف مقابل، پاسخ‌هایی عقلانی و محبت‌آمیز می‌داد و این رفتار الگویی تربیتی است که به کودکان و نوجوانان می‌آموزد چگونه در مواجهه با اختلاف نظر، به جای واکنش‌های هیجانی، گفت‌وگوی مؤثر و محترمانه داشته باشند.
از منظر روان‌شناسی، این نوع رفتار باعث تقویت مهارت‌های ارتباطی، همدلی و کنترل هیجانات در کودکان می‌شود و کودکانی که یاد می‌گیرند شنونده خوبی باشند، کمتر دچار تعارض‌های شدید می‌شوند و در روابط اجتماعی موفق‌تر عمل می‌کنند و امام رضا (ع) با رفتار خود نشان می‌دادند که شنیدن با نیت فهمیدن، نه تنها پاسخ دادن، بلکه کلیدی برای داشتن گفت‌وگوی سالم است.
این شیوه تربیتی به کودکان کمک می‌کند تا از ترس اختلاف نظر رها شوند و بسیاری از کودکان در مواجهه با مخالفت، دچار اضطراب یا خشم می‌شوند، اما وقتی الگوی امام رضا (ع) را ببینند، درمی‌یابند که اختلاف نظر تهدید یا شکست نیست، بلکه فرصتی برای رشد فکری و اخلاقی است.
این آموزه می‌تواند در محیط‌های آموزشی، خانوادگی و اجتماعی به کار گرفته شود و والدین و مربیان می‌توانند با بازسازی گفت‌وگوهای امام رضا (ع) با مخالفان، به کودکان بیاموزند که ادب، صبر و احترام در گفت‌وگو نشانه ضعف نیست، بلکه نشانه بلوغ روانی و اخلاقی است.
ایمنا: امام رضا (ع) در کنار علم و عبادت، تا چه میزان به تغذیه، بهداشت و آرامش روان اهمیت می‌دادند و چگونه این نگاه می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا تعادل جسم و روح را حفظ کنند؟
طاهری: امام رضا (ع) در رساله ذهبیه (طب الرضا)، به‌طور دقیق درباره تغذیه، خواب، بهداشت و سبک زندگی سالم سخن گفته است؛ ایشان توصیه‌هایی درباره زمان مناسب غذا خوردن، پرهیز از افراط و رعایت تعادل در خوردن و آشامیدن ارائه داده‌اند و این نگاه نشان می‌دهد که سلامت جسمی در کنار سلامت روحی و معنوی، برای ایشان اهمیت داشته است.
نوجوانان در دوره‌ای از زندگی هستند که بدن و ذهن آنها در حال تغییرات است و اگر این تغییرات با تغذیه مناسب، خواب کافی و آرامش روانی همراه نباشد، ممکن است دچار اختلالات خلقی، اضطراب یا کاهش تمرکز شوند و آموزه‌های امام رضا (ع) می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا سبک زندگی متعادلی را بیاموزند که هم به جسم خود احترام بگذارد و هم به روح خود آرامش بدهد.
امام رضا (ع) به ارتباط میان حالات روانی و جسمی نیز اشاره کرده‌اند؛ به عنوان مثال توصیه به پرهیز از غذا خوردن در حالت خشم یا اندوه، نشان‌دهنده درک عمیق ایشان از تأثیر هیجانات بر عملکرد بدن است و این نکته می‌تواند به نوجوانان بیاموزد که مراقبت از روان، بخشی از مراقبت از جسم است.
این آموزه‌ها می‌تواند در قالب برنامه‌های آموزشی، کارگاه‌های سلامت یا حتی گفت‌وگوهای خانوادگی مطرح شود و نوجوانان با الهام از سیره امام رضا (ع) می‌توانند یاد بگیرند که عبادت، علم، تغذیه و آرامش روانی، چهار ستون زندگی سالم است و هیچ‌کدام نباید نادیده گرفته شود.
ایمنا: در سیره امام رضا (ع)، چگونه دعا و توکل به خدا به عنوان منبع آرامش روانی معرفی می‌شود و آیا این موضوع می‌تواند به کودکان در مدیریت اضطراب و ترس کمک کند؟
طاهری: امام رضا (ع) در زندگی شخصی و اجتماعی خود، همواره دعا و توکل را به عنوان راهی برای آرامش، امید و رهایی از اضطراب معرفی می‌کردند؛ ایشان در لحظات سخت، به جای ترس یا ناامیدی، به خداوند پناه می‌بردند و با دعا، دل خود را آرام می‌ساختند و این رفتار، الگویی تربیتی است که می‌تواند به کودکان و نوجوانان کمک کند تا در مواجهه با ترس‌ها و نگرانی‌ها، به جای فرار یا انکار، به سوی آرامش معنوی حرکت کنند.
دعا و معنویت می‌تواند نقش مهمی در تنظیم هیجانات ایفا کند و کودکانی که با مفهوم توکل آشنا می‌شوند، احساس می‌کنند که تنها نیستند و نیرویی بزرگ‌تر، مراقب آنها است و این حس امنیت درونی، اضطراب را کاهش و تاب‌آوری را افزایش می‌دهد.
دعا می‌تواند به عنوان یک تکنیک آرام‌سازی ذهن به کار رود و لحظاتی که کودک یا نوجوان در سکوت، با خداوند گفت‌وگو می‌کند، شبیه تمرین‌های ذهن‌آگاهی یا مدیتیشن است و این لحظات باعث کاهش ضربان قلب، تنظیم تنفس، و آرامش روانی می‌شود و امام رضا (ع) با تأکید بر دعا، در واقع به انسان نشان می‌دهد که معنویت می‌تواند ابزار درمانی نیز باشد.
در تربیت کودکان، اگر دعا به‌عنوان گفت‌وگویی صمیمی با خداوند معرفی شود، می‌تواند به منبعی برای تخلیه هیجانات، بیان احساسات و یافتن آرامش تبدیل شود و این نگاه، هم با سیره امام رضا (ع) و هم با اصول روان‌شناسی مثبت‌نگر هم‌خوانی دارد.
ایمنا: امام رضا (ع) چگونه با مردم از فرهنگ‌های مختلف گفت‌وگو می‌کردند و این رفتار چه درسی برای نوجوانان در زمینه هم‌زیستی و پذیرش تفاوت‌ها دارد؟
طاهری: یکی از ویژگی‌های برجسته امام رضا (ع)، گفت‌وگو با افراد مختلف بود؛ ایشان در جلسات علمی و مناظرات، با مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان و حتی بی‌دینان با احترام و منطق سخن می‌گفتند، هرگز تحقیر، تمسخر یا خشونت در کلام ایشان دیده نمی‌شد و این رفتار، الگویی بی‌نظیر برای نوجوانان است تا بیاموزند که تفاوت‌ها، فرصتی برای یادگیری و رشد است.
در دنیای امروز، نوجوانان در محیط‌هایی زندگی می‌کنند که سرشار از تنوع فرهنگی، مذهبی و فکری است و اگر نتوانند با این تفاوت‌ها کنار بیایند، ممکن است دچار تعارض، انزوا یا تعصب شوند و سیره امام رضا (ع) به آنها می‌آموزد که گفت‌وگو با تفاوت‌ها، نیازمند احترام، شنیدن فعال، و منطق است.
پذیرش تفاوت‌ها باعث افزایش همدلی، کاهش تعصب و تقویت مهارت‌های بین‌فردی می‌شود و نوجوانانی که بتوانند با افراد متفاوت ارتباط برقرار کنند، در آینده رهبران موفق‌تری خواهند بود، چراکه توانایی دیدن جهان از نگاه‌های مختلف را دارند.
در تربیت نسل آینده، اگر بتوانیم گفت‌وگوهای امام رضا (ع) با پیروان ادیان دیگر را به‌صورت داستان، نمایش یا فعالیت گروهی بازسازی کنیم، نوجوانان به‌طور عملی یاد می‌گیرند که هم‌زیستی مسالمت‌آمیز، امری ضروری است.
ایمنا: چگونه الگوبرداری از رویکرد اهمیت دادن امام رضا (ع) به آموزش و پرسش‌گری می‌تواند نسل آینده را به تفکر نقادانه و رشد فکری تشویق کند؟
طاهری: امام رضا (ع) در طول زندگی خود، همواره مشوق پرسش‌گری، یادگیری و گفت‌وگوی علمی بودند و ایشان نه‌تنها به پرسش‌های علمی و دینی پاسخ می‌دادند، بلکه خود نیز در مناظرات علمی شرکت می‌کردند و با دقت به استدلال‌های طرف مقابل گوش می‌دادند که این رفتار نشان‌دهنده ارزشی است که ایشان برای عقل، تفکر و رشد فکری قائل بودند.
به طور کلی، تشویق کودکان و نوجوانان به پرسش‌گری باعث تقویت تفکر انتقادی، خلاقیت و استقلال ذهنی می‌شود و کودکانی که اجازه دارند سوال بپرسند، کمتر دچار ترس از اشتباه می‌شوند و بیشتر به دنبال کشف حقیقت هستند، امام رضا (ع) با رفتار خود به ما آموختند که پرسیدن نشانه نادانی نیست، بلکه نشانه جست‌وجوی آگاهانه است.
در محیط‌های آموزشی، اگر معلمان و والدین به جای سرکوب پرسش‌ها، آنها را به عنوان فرصت‌هایی برای یادگیری ببینند، نسل آینده با ذهنی باز و تحلیل‌گر رشد خواهد کرد، امام رضا (ع) حتی در پاسخ به پرسش‌های پیچیده، از مثال‌ها، منطق و گفت‌وگوی آرام استفاده می‌کردند که خود الگویی برای آموزش مؤثر است.
این رویکرد به نوجوانان کمک می‌کند تا در برابر اطلاعات نادرست، تبلیغات یا فشارهای اجتماعی، قدرت تحلیل و انتخاب داشته باشند و تربیت بر اساس پرسش‌گری، نسل آینده را به انسان‌هایی آگاه، مسئول و متفکر تبدیل می‌کند.
ایمنا: چگونه آموزه‌های امام رضا (ع) در کمک به نیازمندان و خدمت به دیگران می‌تواند مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در کودکان و نوجوانان تقویت کند؟
طاهری: امام رضا (ع) در زندگی شخصی و اجتماعی خود، همواره به خدمت به دیگران، کمک به نیازمندان، و گره‌گشایی از مشکلات مردم اهمیت می‌دادند، ایشان شبانه به خانه‌های فقرا سر می‌زدند، بدون اینکه شناخته شوند و با دست خود غذا، لباس یا پول به آنها می‌رساندند که این رفتارها نشان‌دهنده روحیه‌ای عمیق از مسئولیت‌پذیری اجتماعی و همدلی است.
آموزش خدمت به دیگران به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا از خودمحوری فاصله بگیرند و حس همدلی، همکاری و مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش دهند و کودکانی که در فعالیت‌های داوطلبانه یا کمک به دیگران شرکت می‌کنند، عزت‌نفس بالاتری دارند و روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار می‌کنند.
امام رضا (ع) با رفتار خود به ما آموختند که خدمت به دیگران، نه‌تنها وظیفه دینی، بلکه راهی برای رشد انسانی و روانی است و این آموزه می‌تواند در قالب فعالیت‌های گروهی، پروژه‌های خیریه یا حتی گفت‌وگوهای خانوادگی به کودکان منتقل شود، وقتی کودک احساس کند که می‌تواند تأثیر مثبتی بر زندگی دیگران بگذارد، احساس معنا و هدف در زندگی‌اش تقویت می‌شود.
تربیت بر اساس خدمت‌گزاری، نسل آینده را به انسان‌هایی مسئول، مهربان و فعال اجتماعی تبدیل می‌کند و این همان موضوعی است که امام رضا (ع) در سیره خود به زیبایی به نمایش گذاشتند.
منبع: ایمنا
