به گزارش خبرگزاری ایمنا، کودکان تک فرزند اغلب در فضایی بزرگ می‌شوند که در آن مرزهای قدرت و تعامل خانوادگی به‌طور کامل به بزرگ‌ترها تعلق دارد و این ساختار می‌تواند باعث شود کودک درک محدودی از روابط افقی، یعنی روابط برابر با هم‌سن‌وسالان، پیدا کند و او ممکن است در تعامل با دیگران یا درک موقعیت‌های مشارکتی دچار نوعی ناهماهنگی رفتاری شود، چراکه تجربه‌ای از مذاکره یا هم‌سطح بودن نداشته است.
یکی از ویژگی‌های پنهان کودکان تک فرزند، تمایل به کنترل محیط اطراف است؛ این کودکان در خانه با رقابت یا مزاحمت خواهر و برادر مواجه نیستند و ممکن است در محیط‌های جمعی تلاش کنند نظم و قواعد را خود تعیین کنند و این میل به کنترل، اگر با انعطاف‌پذیری تربیت نشود، می‌تواند به شکل مقاومت در برابر تغییر یا ناتوانی در پذیرش تصمیمات گروهی بروز کند.
در بعضی موارد، کودک تک فرزند ممکن است دچار نوعی دوگانگی در هویت شود و از یک سو احساس خاص بودن داشته باشد و از سوی دیگر ممکن است در جمع احساس بی جایگاهی کند و این تضاد می‌تواند منجر به رفتارهای متناقض شود و تربیت متعادل، با تأکید بر ارزش فردی و هم‌زمان آموزش تعامل اجتماعی، می‌تواند این دوگانگی را کاهش دهد.
کودکان تک فرزند به طور معمول در تصمیم‌گیری‌های خانوادگی نقش پررنگ‌تری دارند و این تجربه می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری را در آنها تقویت کند، اما گاهی نیز منجر به بار روانی بیش از حد می‌شود و کودک ممکن است احساس کند باید همیشه درست عمل یا رضایت والدین را جلب کند و این فشار می‌تواند به اضطراب مزمن یا ترس از اشتباه منجر شود.
کودکان تک فرزند چه خصوصیاتی دارند؟ / پیامدهای منفی تک فرزندی چیست؟
سمیه طاهری، روانشناس و مشاور خانواده در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه کودکان تک فرزند به طور معمول در مرکز توجه والدین قرار دارند و این تمرکز می‌تواند منجر به شکل‌گیری نوعی خودمحوری در رفتار آنها شود، اظهار کرد: زمانی که کودک همیشه اولویت دارد و کمتر با رقابت یا تقسیم منابع مواجه می‌شود، ممکن است درک محدودی از مفهوم دیگری پیدا کند و این ویژگی در تعاملات اجتماعی آینده می‌تواند به شکل ضعف در همدلی یا ناتوانی در پذیرش تفاوت‌ها بروز کند.
وی با بیان اینکه تعامل مستمر کودکان تک فرزند با بزرگسالان باعث می‌شود این کودکان واژگان پیچیده‌تر، منطق قوی‌تر و گاهی دیدگاه‌های فراتر از سن خود داشته باشند، افزود: این بلوغ ظاهری همیشه با پختگی عاطفی همراه نیست و گاهی کودک در مواجهه با ناکامی یا تضاد، واکنش‌هایی کودکانه و شدید نشان می‌دهد که نشان از رشد نامتوازن دارد.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه نبود خواهر و برادر به معنای نبود تمرین روزانه در حل تعارض، مذاکره و تحمل تفاوت‌ها است، تصریح کرد: کودکان تک فرزند ممکن است در محیط‌های گروهی دچار سردرگمی یا اضطراب شود، چراکه تجربه‌ای از رقابت سالم یا همزیستی با هم‌سن‌وسالان در خانه نداشته‌اند و این خلأ تربیتی، اگر با فعالیت‌های گروهی و تعاملات اجتماعی جبران نشود، می‌تواند به انزوا یا پرخاشگری منجر شود.
وابستگی شدید به والدین و کمال‌گرایی افراطی در کودکان تک فرزند
طاهری با اشاره به اینکه وابستگی عاطفی شدید به والدین یکی دیگر از ویژگی‌های قابل توجه در کودکان تک فرزند است، ادامه داد: این وابستگی گاهی به شکل ترس از جدایی، حساسیت بیش از حد به تغییرات یا نیاز مداوم به تأیید بروز می‌کند و کودک ممکن است در نبود والدین دچار اضطراب شود یا در تصمیم‌گیری‌های مستقل، دچار تردید و ناتوانی باشد و تربیت متعادل، با حفظ محبت و تقویت استقلال، در این زمینه حیاتی است.
وی با بیان اینکه برخی کودکان تک فرزند به‌دلیل نبود رقابت در خانه، دچار کمال‌گرایی افراطی می‌شوند، گفت: آنها می‌خواهند همیشه بهترین باشند، چراکه هیچ تجربه‌ای از باختن یا مقایسه شدن ندارند و این ویژگی می‌تواند به اضطراب عملکرد، ترس از اشتباه یا اجتناب از موقعیت‌های چالش‌برانگیز منجر شود و والدین باید به کودک بیاموزند که شکست بخشی از رشد است.
روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینکه کودک تک فرزند نیازمند محیطی غنی از تجربه‌های اجتماعی، عاطفی و اخلاقی است تا بتواند ویژگی‌هایی مانند همدلی، انعطاف‌پذیری و مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش دهد، اضافه کرد: در چنین شرایطی، والدین باید توجه بیشتری به تربیت آگاهانه‌تر و متعادل‌تر داشته باشند تا کودک آنها در فضایی سالم و متنوع، به انسانی اجتماعی، اخلاق‌مدار و مستقل تبدیل شود.
در نبود خواهر و برادر، کودک ممکن است برای بازی، گفت‌وگو یا تخلیه هیجانی، تنها به والدین وابسته باشد و این وابستگی می‌تواند باعث شود کودک درک محدودی از دنیای کودکانه پیدا کند و در تعامل با همسالان، دچار سردرگمی یا ناتوانی در برقراری ارتباط شود و ایجاد فرصت‌های بازی گروهی و تعامل با کودکان دیگر، نقش مهمی در پرورش مهارت‌های اجتماعی او دارد.
یکی از چالش‌های تربیتی در کودکان تک فرزند، شکل‌گیری تصویر ذهنی غیرواقعی از خود است؛ وقتی کودک همیشه تحسین می‌شود و کمتر با نقد یا رقابت مواجه است، ممکن است خود را بی‌نقص یا برتر از دیگران تصور کند و این تصویر ذهنی، اگر با واقعیت‌های اجتماعی برخورد کند، می‌تواند منجر به سرخوردگی یا واکنش‌های دفاعی شدید شود و آموزش پذیرش نقد و تجربه شکست، بخشی ضروری از تربیت این کودکان است.
تربیت کودکان تک فرزندی باید با آگاهی، تنوع تجربه و پرهیز از افراط در حمایت یا کنترل همراه باشد و آگاهی از پیامدهای منفی تک فرزندی باید به‌عنوان فرصتی برای تربیت دقیق‌تر و مسئولانه‌تر دیده شود و والدین تلاش کنند نقش خود را با درایت ایفا کنند.
منبع: ایمنا
