به گزارش خبرگزاری ایمنا، سالمندی مرحله‌ای است که فرد به تدریج از نقش‌های فعال اجتماعی، شغلی و خانوادگی فاصله می‌گیرد و وارد دوره‌ای از بازنگری در زندگی می‌شود و این دوره، برخلاف تصور رایج، تنها زمان کاهش توانایی‌ها نیست، بلکه فرصتی برای تعمق، بازخوانی تجربیات و بازتعریف ارزش‌های فردی است؛ بسیاری از سالمندان در این مرحله به دنبال معنا، آرامش و ارتباطی عمیق‌تر با خود و دیگران هستند و درک سالمندی به‌عنوان یک فرایند تحولی، می‌تواند نگرش برخی افراد را از ترحم به احترام تغییر دهد.
در دوران سالمندی، تغییراتی در عملکرد شناختی، هیجانی و رفتاری فرد رخ می‌دهد و کاهش حافظه کوتاه‌مدت، افت تمرکز، نوسانات خلقی و گاهی احساس بی‌انگیزگی، بخشی از این تحولات طبیعی است و این تغییرات ممکن است سالمند را در تعاملات روزمره دچار چالش کند، اما با حمایت روانی، همدلی و تنظیم محیط ارتباطی، می‌توان از بروز احساس طردشدگی یا افسردگی جلوگیری کرد و اطرافیان باید بدانند که واکنش‌های سالمندان نشانه ضعف نیست، بلکه بازتابی از نیازهای جدید روانی آنها است.
سالمندان گروهی همگن نیستند و هر فرد با پیشینه‌ای خاص، شخصیت منحصر به فرد و سبک زندگی متفاوت وارد این مرحله می‌شود و برخی همچنان فعال، اجتماعی و کنجکاو باقی می‌مانند، در حالی که برخی دیگر ترجیح می‌دهند در سکوت و خلوت زندگی کنند و شناخت این تفاوت‌ها و پرهیز از کلیشه‌هایی مانند «تمام سالمندان منزوی هستند» یا «تمام سالمندان نیازمند مراقبت هستند»، شرط لازم برای ارتباط مؤثر و انسانی با آنان است و احترام به ترجیحات فردی، پایه‌گذار رابطه‌ای سالم و پایدار خواهد بود.
خانواده نخستین و مهم‌ترین منبع حمایت روانی برای سالمندان است و رفتارهای ساده‌ای مانند دعوت به گفت‌وگو، پرسیدن نظر یا مشارکت دادن در تصمیم‌گیری‌های روزمره، می‌تواند احساس تعلق و ارزشمندی را در سالمند زنده نگه دارد، اما در مقابل، حذف تدریجی از روابط خانوادگی، بی‌توجهی یا رفتارهای تحقیرآمیز، زمینه‌ساز انزوا، افسردگی و افت عزت نفس خواهد بود و خانواده‌هایی که نقش سالمند را به‌عنوان حافظ حافظه جمعی و منبع تجربه حفظ می‌کنند، نه‌تنها سلامت روانی او را تقویت می‌کنند، بلکه انسجام خانوادگی را نیز افزایش می‌دهند.
ضرورت برنامه‌ریزی و زمینه‌سازی برای سبک زندگی فعال در دوران سالمندی / تاثیر نحوه برخورد خانواده با سالمندان بر سلامت روان آنها
احمد پدرام، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه در دوران سالمندی، مشارکت سالمندان در انجام فعالیت‌های روزمره به حفظ عزت نفس کمک می‌کند و مانعی مؤثر در برابر افسردگی و احساس بی‌ارزشی آنها به شمار می‌رود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: سالمندانی که در حد توان خود در جریان زندگی باقی می‌مانند و انجام اموری که در توان دارند را خود برعهده می‌گیرند، احساس مفید بودن را تجربه می‌کنند که این احساس به صورت مستقیم بر سلامت روان و جسم آنها اثرگذار است و سبک زندگی فعال در سالمندی، ضرورتی است که باید از میانسالی برای آن زمینه‌سازی و برنامه‌ریزی شود.
وی با بیان اینکه نحوه برخورد اعضای خانواده با سالمندان، نقش تعیین‌کننده‌ای در وضعیت روانی آنها دارد، می‌افزاید : بی‌توجهی، سردی یا حذف از روابط روزمره می‌تواند احساس طردشدگی را در سالمندان تقویت کند، اما در مقابل، رفتارهای گرم، احترام‌آمیز و مشارکت‌جویانه، به ایجاد حس امنیت روانی و آرامش درونی کمک می‌کند و این تعاملات، پایه‌گذار فضای سالم و انسانی در خانواده است.
روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینکه نقش مراقبان خانوادگی در حال کمرنگ‌تر شدن است و کاهش تعداد فرزندان، افزایش مشغله‌های روزمره و تغییر سبک‌های زندگی به این امر انجامیده است، تصریح می‌کند: این علل، مراقبت از سالمندان را به مسئله‌ای پیچیده تبدیل می‌کند که نیازمند بازتعریف روابط و مسئولیت‌ها است و فرزندان باید به ایجاد الگوهای حمایتی جدید برای والدین سالمند خود فکر کنند.
چگونه استقلال سالمندان را حفظ کنیم؟ / رفتار والدین با پدر و مادر خود، الگویی پویا برای فرزندان است
پدرام با تاکید بر اینکه تشویق سالمندان به انجام امور شخصی در حد توان، به حفظ استقلال روانی و افزایش حس توانمندی آنها کمک می‌کند، ادامه می‌دهد: خودکفایی در امور روزمره، نه‌تنها کیفیت زندگی سالمندان را افزایش می‌دهد، بلکه از فرسودگی زودهنگام و وابستگی‌های غیرضروری نیز جلوگیری می‌کند و باید توجه داشت که حمایت خانواده باید به‌گونه‌ای باشد که استقلال فردی سالمند را تقویت کند و موجب تضعیف این استقلال نشود.
وی با اشاره به اینکه رفتار والدین با پدر و مادر سالمند خود، الگویی پویا و تاثیرگذار برای فرزندان است، اضافه می‌کند: کودکانی که شاهد احترام، مراقبت و محبت نسبت به سالمندان هستند، این رفتار را درونی می‌کنند و در آینده با مسئولیت‌پذیری بیشتری از والدین خود مراقبت خواهند کرد و این انتقال رفتاری، بخشی از حافظه هیجانی نسل بعد است که در آینده بازتولید می‌شود.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه آموزش نحوه رفتار با سالمندان باید از سال‌های نخست زندگی آغاز شود، می‌گوید: مدارس و خانواده‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری این فرهنگ دارند و آگاهی کودکان از جایگاه سالمندان، نه‌تنها کرامت انسانی آنها را حفظ می‌کند، بلکه پیوند میان نسل‌ها را نیز مستحکم‌تر می‌سازد و این آموزش‌ها، سرمایه‌ای برای ساختن جامعه‌ای همدل‌تر و مسئول‌تر خواهد بود.
حمایت عاطفی سالمندان از بروز اختلالات شناختی جلوگیری می‌کند / سالمندان نیازهای عاطفی خود را ابراز نمی‌کنند
مجتبی ناجی، روانشناس و مشاور خانواده با اشاره به اینکه حمایت روانی تاثیر بسزایی بر بهبود بهداشت روان، رضایت از زندگی و عزت نفس سالمندان دارد و این حمایت روانی می‌تواند شادی سالمندان را نیز به همراه داشته باشد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از مشکلاتی که ممکن است در دوران سالمندی بروز پیدا کند، فراموشی است که تحقیقات نشان می‌دهد که حمایت عاطفی، منجر به تقویت حافظه سالمندان می‌شود.
وی با بیان اینکه به طور کلی حمایت عاطفی و روانی از سالمندان می‌تواند از بروز اختلالات شناختی جلوگیری کند، می‌افزاید: زمانی که فرزندان و اطرافیان سالمندان اهمیت حمایت عاطفی از سالمندان را مد نظر قرار دهند، ابزارها و راه‌های رسیدن و دستیابی به حمایت عاطفی را هموار خواهند کرد.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه فرزندان و اطرافیان سالمندان باید بپذیرند که سالمند نیاز عاطفی دارد و این نیاز مانند سایر دوره‌های زندگی افراد وجود خواهد داشت، تصریح می‌کند: افراد در دوران سالمندی ممکن است نیاز به حمایت عاطفی و روانی را ابراز نکنند، اما فرزندان و اطرافیان آنها باید بیش از پیش به این نیاز توجه داشته باشند و در راستای افزایش سلامت روان آنها گام بردارند.
استقلال سالمند نباید در سایه حمایت عاطفی خدشه‌دار شود / به جای سالمندان تصمیم‌گیری نکنید
ناجی با بیان اینکه به طور معمول افرادی که قصد حمایت عاطفی و روانی از سالمندان را دارند، باید نکاتی را مد نظر قرار دهند، ادامه می‌دهد: در واقع حمایت عاطفی از سالمندان دارای اصولی است که باید رعایت شود و در گام نخست، استقلال سالمند در سایه حمایت عاطفی نباید خدشه‌دار شود و افراد نباید به جای سالمندان تصمیم‌گیری کنند.
وی با بیان اینکه اطرافیان سالمندان نباید سالمند را وابسته به خود کنند، می‌گوید: زمانی که افراد قصد دارند خدمتی را به سالمندان ارائه کنند، در ابتدا باید از خود سالمند درباره خواسته‌ها و نیازهای او سوال کنند، به او حق انتخاب بدهند و تا حد امکان به تصمیم خود سالمند احترام بگذارند.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه گاهی اوقات افراد تصور می‌کنند که سالمندان نیازی دارند، اما هنگامی که از آنها نظرخواهی می‌کنند، متوجه خواهند که تصور آنها درباره یک نیاز نادرست است، اضافه می‌کند: در صورتی که کمکی به سالمند ارائه شود که او نیازی به آن خدمت یا کمک نداشته باشد، حتی ممکن است سالمند احساس شرمندگی را تجربه کند و افراد باید همواره مراقب این موضوع باشند.
سالمندان حامل گنجینه‌ای از دانش، تجربه و خاطره هستند که می‌تواند در خدمت رشد فرهنگی و اجتماعی جامعه قرار گیرد، اما با این حال، در برخی از جوامع، این ظرفیت نادیده گرفته می‌شود و سالمندان به حاشیه رانده می‌شوند و باید توجه داشت که فراهم کردن فرصت‌هایی برای مشارکت آنها در فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی یا امور داوطلبانه، نه‌تنها احساس مفید بودن را در آنان تقویت می‌کند، بلکه جامعه را نیز از خرد و بینش آنها بهره‌مند می‌سازد و بازتعریف نقش سالمند به عنوان مشاور، معلم یا حافظ سنت، می‌تواند شکاف میان نسل‌ها را کاهش دهد.
تفاوت در زبان، ارزش‌ها، فناوری و سبک زندگی، گاهی مانعی در ارتباط مؤثر میان سالمندان و نسل جوان می‌شود و این فاصله نسلی اگر مدیریت نشود، می‌تواند به سوء‌تفاهم، بی‌اعتمادی و گسست عاطفی منجر شود و ایجاد بسترهایی برای گفت‌وگوی بین‌نسلی مانند برنامه‌های مشترک خانوادگی، فعالیت‌های فرهنگی یا حتی گفت‌وگوهای ساده روزمره، می‌تواند به درک متقابل و همدلی بیشتر منجر شود؛ سالمندان باید شنیده شوند و جوانان باید فرصت یادگیری از تجربه‌های زیسته آنها را پیدا کنند.
احترام به سالمندان باید از کودکی آموزش داده شود و به عنوان بخشی از رشد اجتماعی و اخلاقی فرد باشد؛ در واقع کودکان باید بیاموزند که صبوری، همدلی و توجه به نیازهای روانی بزرگ‌ترها، نشانه بلوغ رفتاری و انسانی است و آموزش این مهارت‌ها در خانه، مدرسه و رسانه‌ها، زمینه‌ساز شکل‌گیری فرهنگی است که در آن سالمندان بخشی ارزشمند از خانواده و جامعه تلقی می‌شوند.
سالمندی نباید با واژه‌هایی همچون ناتوانی، انزوا یا پایان تعریف شود و این دوره می‌تواند زمان بلوغ روانی، تعمق و بازآفرینی روابط انسانی باشد و با تغییر نگاه جامعه و خانواده به سالمندان، می‌توان این مرحله را به فرصتی برای انتقال خرد، تجربه و آرامش تبدیل کرد؛ سالمندی فعال، سالمندی محترم و سالمندی مشارکت‌جو، سه ستون اصلی برای ساختن جامعه‌ای است که در آن هر مرحله از زندگی، با شأن و معنا همراه است.
منبع: ایمنا
