به گزارش خبرگزاری ایمنا، حضرت زهرا (س) در تاریخ اسلام نه تنها به عنوان دختر پیامبر اکرم (ص) شناخته می‌شوند، بلکه به‌عنوان الگویی از ایمان و معنویت عمیق مطرح هستند، ایشان در عبادت و ارتباط با خداوند به مرتبه‌ای رسیدند که پیامبر ایشان را بضعه منی یعنی پاره‌ای از وجود خود معرفی کردند و این تعبیر نشان‌دهنده جایگاه بی‌مانند ایشان در عالم معنویت است. ایشان نشان دادند که معنویت و ایمان می‌تواند در متن زندگی روزمره حضور داشته باشد، نه به عنوان یک فعالیت جداگانه و به عنوان نیرویی باشد که تمام تصمیم‌ها، رفتارها و روابط انسانی را جهت می‌دهد و در دنیای پرشتاب امروز، بازگشت به چنین الگویی می‌تواند آرامش و جهت‌گیری تازه‌ای به زندگی ببخشد.
خانه حضرت زهرا (س) نمونه‌ای بی‌نظیر از مدیریت خانوادگی و تربیت فرزندان بود؛ ایشان در مقام همسر، همراهی کامل با حضرت علی (ع) داشتند و در مقام مادر، فرزندانی چون امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و حضرت زینب (س) را پرورش دادند که هر یک ستون‌های تاریخ اسلام شدند و این نشان می‌دهد که خانواده می‌تواند نقطه آغاز تحولات بزرگ اجتماعی باشد و بانوان امروز، در شرایطی که میان مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی در رفت‌وآمد هستند، می‌توانند از حضرت زهرا (س) بیاموزند که تربیت فرزند و مدیریت خانه نه تنها وظیفه‌ای فردی، بلکه رسالتی اجتماعی است، زیرا آینده جامعه در گرو تربیت نسل‌های آگاه و مسئول است.
فعالیت حضرت زهرا (س) تنها به خانه محدود نبود و ایشان در عرصه اجتماعی نیز حضوری فعال و اثرگذار داشتند که خطبه فدکیه نمونه‌ای روشن از شجاعت و آگاهی ایشان است که این خطبه نه تنها دفاع از حق بود، بلکه بیانیه‌ای اجتماعی و سیاسی برای روشنگری مردم به شمار می‌رفت و این حضور نشان می‌دهد که زن مسلمان می‌تواند در کنار حفظ کرامت و عفاف، در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی نیز نقش‌آفرین باشد. برای بانوان امروز، این الگو الهام‌بخش است تا بدانند صدای آنان در جامعه می‌تواند مسیر عدالت، آگاهی و پیشرفت را هموار کند و حضورشان تنها به عرصه خصوصی محدود نمی‌شود.
زندگی حضرت زهرا (س) سرشار از سختی‌ها و فشارهای اجتماعی بود و با وجود فقدان پدر و ظلم‌هایی که پس از رحلت پیامبر بر ایشان وارد شد، ایشان هرگز از اصول و ارزش‌های خود عقب‌نشینی نکردند و با صبر و عزت، مسیر حق را ادامه دادند که این مقاومت، الگویی زنده برای نسل امروز است که در برابر بحران‌ها و چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار دارند و پیام حضرت زهرا (س) این است که ارزش‌ها را نباید در برابر فشارها قربانی کرد، بلکه باید با عزت و استقامت، راه درست را ادامه داد، حتی اگر مسیر دشوار باشد.
ترکیب تمام این ویژگی‌ها شامل معنویت، مدیریت خانواده، حضور اجتماعی و مقاومت در برابر سختی‌ها، حضرت زهرا (س) را به الگویی جامع برای بانوان امروز تبدیل کرده است و ایشان نشان دادند که زن می‌تواند همزمان معنوی، اجتماعی، فعال و مادر باشد، بدون اینکه یکی فدای دیگری شود و در دنیای امروز که زنان با مسئولیت‌های چندگانه مواجه هستند، سیره فاطمی می‌تواند راهنمایی برای ایجاد تعادل میان زندگی شخصی و اجتماعی، میان معنویت و فعالیت‌های روزمره باشد و این الگو نه تنها برای بانوان، بلکه برای همه نسل جدید الهام‌بخش است تا در مسیر کمال انسانی گام بردارند.
پیرامون پیوند عفاف فردی و کنشگری اجتماعی در سیره حضرت زهرا (س)، جایگاه خطبه فدکیه در تاریخ اسلام و نقش آن در دفاع از حق و امامت، الگوی نوین حضور اجتماعی زن مسلمان و نقش عفاف در آن، بازتعریف کنشگری زن مسلمان در عصر جدید از نگاه جامعه‌شناسان دینی، توازن میان نقش خانوادگی و اجتماعی زن در مدل فاطمی، ریشه‌های ایمانی حیا و پیوند آن با بصیرت در زندگی حضرت زهرا (س) و پیوند معنویت، عفاف و کنشگری اجتماعی در الگوی فاطمی و نقش آن در هدایت جامعه امروز، با محسن دهقانی، کارشناس اخلاق و تربیت دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.
ایمنا: حضرت فاطمه زهرا (س) چگونه توانستند میان عفاف فردی و کنشگری اجتماعی در دفاع از حقیقت و عدالت پیوندی الهام‌بخش ایجاد کنند و این الگو چه ضرورتی برای زنان مسلمان امروز دارد؟
دهقانی: در جامعه اسلامی، کمتر شخصیتی یافت می‌شود که همزمان در عفاف، حیا، دانش و حضور مؤثر اجتماعی چنین توازن والایی را رقم زده باشد و حضرت فاطمه زهرا (س) نماد این پیوند مبارک میان زیست عفیفانه و کنشگری فعال اجتماعی در مسیر حقیقت و عدالت هستند.
در روزگار کنونی که بانوان ایرانی در عرصه‌های گوناگون اجتماعی، فرهنگی و علمی نقش‌آفرینی می‌کنند، بازخوانی سیره و سبک زندگی ایشان ضرورتی فکری و فرهنگی است تا زن مسلمان، الگویی الهام‌بخش و جامع در برابر چالش‌های جامعه مدرن بیابد.
گزارش‌ها و تحلیل‌های دینی نشان می‌دهد که حضرت زهرا (س) در دورانی زیستند که جامعه اسلامی در مراحل شکل‌گیری ایدئولوژی و ساختار سیاسی خود قرار داشت و این دوره، دورانی بود که مفاهیم جدید عدالت، رهبری و حقوق اجتماعی در حال تعریف شدن بودند.
در این برهه حساس، ایشان نه تنها پاسدار حریم خانواده و نمونه بی‌بدیل پاکدامنی و حیا بودند، بلکه در دفاع از حق ولایت و تبیین ارزش‌های الهی نیز حضوری پررنگ داشتند و این حضور، حضوری علنی و خارج از چارچوب‌های سنتی نبود، بلکه جلوه‌ای از کنشگری مستدل و مبتنی بر بصیرت بود.
ایمنا: خطبه فدکیه حضرت فاطمه زهرا (س) چه جایگاهی در تاریخ اسلام دارد و چگونه نشان‌دهنده پیوند میان عفاف، دانش و کنشگری اجتماعی است؟
دهقانی: خطبه فدکیه که یکی از سندهای ماندگار تاریخ اسلام است، شاهدی روشن بر این حقیقت است که بانویی با عمق معرفت الهی می‌تواند با حفظ کامل عفاف، در میدان استدلال سیاسی و اجتماعی سخن براند و این خطبه، نه تنها دفاع از حقوق مادی، بلکه دفاع از حقوق سیاسی و جایگاه امامت بود.
با تحلیل محتوایی خطبه از منظر کنشگری می‌توان چنین گفت که حضرت زهرا (س) با استفاده از آیات قرآن و سنت پیامبر (ص)، شالوده‌های استدلال خود را بنا نهادند و این نشان می‌دهد که کنشگری مؤثر نیازمند دانش عمیق و تسلط بر منابع معرفتی است.
از سوی دیگر با وجود سختی‌های وارده، لحن ایشان مملو از حیا و وقار بود و حیا نه مانع بیان حقیقت، بلکه تقویت‌کننده قدرت کلام بود، همچنین خطبه بیش از هر چیز، فریادی برای تحقق عدالت اجتماعی و سیاسی بود و این امری است که حضرت آن را جزئی لاینفک از ایمان می‌دانستند.
ایمنا: سیره حضرت فاطمه زهرا (س) چه الگویی نوین از حضور اجتماعی زن مسلمان ارائه می‌دهد و نقش عفاف در این الگو چیست؟
دهقانی: الگوبخشی حضرت زهرا (س) تنها در بعد فردی و اخلاقی محدود نمی‌شود و سیره آن بانوی مطهر نشان می‌دهد که حیا و عفاف نه مانع حضور اجتماعی، بلکه موجب تعالی و اثرگذاری بیشتر است، به عبارتی سیره آن بانوی بزرگ تعریف نوینی از حضور اجتماعی زن ارائه داده است.
حضرت زهرا (س) الگویی ارائه کردند که در آن، کرامت انسانی زن بر اساس ارتباط او با مبدأ هستی تعریف می‌شود، نه محدودیت‌های محیطی یا اجتماعی و ایشان در تمام عرصه‌های زندگی از ایفای نقش مادری تا دفاع از حق امام خویش، معیارهای حضور زن در اجتماع را به‌گونه‌ای ترسیم کردند که هم شأن انسانی و الهی زن رعایت و هم جامعه از ظرفیت عقل و ایمان بانوان بهره‌مند شود.
به عبارتی عفاف به مثابه سپر محافظتی است و حفظ حدود شرعی و عفاف می‌تواند به عنوان یک سپر محافظتی عمل کند که کنشگر را از حاشیه‌ها و انگیزه‌های دنیوی دور نگه می‌دارد و او را تنها متعهد به حقیقت می‌سازد.
این امر باعث می‌شود که پیام کنشگر، خالص‌تر و تأثیر آن عمیق‌تر باشد و در الگوی فاطمی، سلامت ابزار یعنی حفظ حریم عفاف و کرامت و قدرت صداقت محتوا یعنی حق‌گویی و عدالت‌خواهی را چندین برابر می‌کند.
ایمنا: جامعه‌شناسان دین بازخوانی مقام حضرت فاطمه زهرا (س) را چگونه راهی برای بازتعریف کنشگری زن مسلمان در عصر جدید می‌دانند و این الگو چه نقشی در فعالیت‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی بانوان امروز دارد؟
دهقانی: در نگاه جامعه‌شناسان دین، بازخوانی مقام حضرت زهرا (س) راهی برای بازتعریف مفهوم کنشگری زن مسلمان در عصر جدید است و این بازتعریف، پاسخی به برداشت‌های تقلیل‌گرایانه از نقش زن در جامعه مدرن است.
کنشگری حضرت زهرا (س) برخلاف برداشت‌های سطحی، به معنای خروج از حریم عفاف و ارزش‌های دینی نیست، بلکه تعهدی آگاهانه برای اصلاح جامعه، دفاع از انسانیت و تحقق عدالت است و بانوان امروز، با درس گرفتن از روش و منش آن حضرت، می‌توانند در حوزه‌های مختلف حضوری مؤثر و باوقار داشته باشند و در عین فعالیت گسترده، مرزهای اخلاق و کرامت را پاس بدارند.
بانوان امروز می‌توانند با درس گرفتن از روش و منش آن حضرت در عرصه‌های علمی و آموزشی به تربیت نسل‌های آینده و تولید علم مبتنی بر اخلاق و معنویت، در عرصه‌های فرهنگی و هنری به تولید محتوایی که هویت اسلامی را تقویت کند و ارزش‌های متعالی را ترویج دهد و عرصه‌های اجتماعی و خیرخواهانه به سازماندهی فعالیت‌هایی که نیازمندان جامعه را یاری رسانده و شکاف‌های اجتماعی را ترمیم سازد، اقدام کنند.
ایمنا: حضرت فاطمه زهرا (س) چگونه در نگاه اندیشمندان اسلامی توازن میان نقش خانوادگی و اجتماعی زن را به عنوان الگویی برای بانوان امروز ترسیم کرده‌اند؟
دهقانی: حضرت زهرا (س) در نگاه اندیشمندان اسلامی، محور توازن میان نقش خانوادگی و نقش اجتماعی زن است و ایشان ضمن ایفای کامل مسئولیت‌های همسر و مادر، از حق و حقیقت نیز دفاع کردند.
این هماهنگی میان درون خانه و حضور اجتماعی الگویی است که زنان امروز، به‌ویژه در جامعه ایرانی، به آن نیازمند هستند تا بتوانند بر پایه ایمان و خرد، تعهدهای خانوادگی و اجتماعی خود را هم‌افزا سازند.
چنین نگاهی، نه تنها موقعیت زن را محدود نمی‌سازد، بلکه او را به موجودی اثرگذار و تحول‌آفرین تبدیل می‌کند و این همان مدل توازن فاطمی است، یعنی وقتی معنویت و دانش که حضرت زهرا (س) به عالی‌ترین شکل دارا بودند، در بنیان حیا قرار گیرند، نتیجه آن، پویایی بدون لغزش در عرصه اجتماعی خواهد بود.
ایمنا: حضرت فاطمه زهرا (س) چگونه با زیست معنوی و عفیفانه خود نشان دادند که حیا ریشه در ایمان دارد و چه پیوندی میان عفاف و بصیرت در زندگی ایشان دیده می‌شود؟
دهقانی: حضرت زهرا (س) با الگوی زیست معنوی و عفیفانه خود نشان دادند که حیا تنها یک رفتار ظاهری نیست، بلکه ریشه در معرفت و ایمان دارد و این باور عمیق به مبدأ هستی، منشأ قدرت درونی ایشان بود.
حضرت زهرا (س) سادگی در زیست و قدرت در بیان را همراه کردند و در عین ساده‌زیستی و اجتناب از مظاهر دنیا، در برابر باطل و انحراف ایستادگی کردند که این همان پیوند درخشان میان عفاف به معنای پرهیز از زیاده‌روی و تعلق به دنیا و بصیرت به معنای درک عمیق حق و باطل است که امروز می‌تواند برای زنان و مردان جامعه الهام‌بخش باشد.
حیا در این سطح، یعنی حفظ مرزهای الهی در برابر وسوسه‌های محیطی و فشارهای فرهنگی که می‌خواهند هویت انسان را در مادیات خلاصه کنند و جامعه‌ای که زن در آن هویت، اراده و کرامت خود را حفظ کند، بنیان اخلاق و عدالت در آن استوار خواهد ماند.
ایمنا: کدام رویکردهای نوین و رسانه‌ای می‌تواند در تبیین ابعاد الگوگیری از سیره حضرت فاطمه زهرا (س) برای نسل جوان مؤثر باشد؟
دهقانی: تبیین ابعاد مختلف الگوگیری فاطمی برای نسل جدید نیازمند رویکردی جدید است و تبیین جایگاه حضرت زهرا (س) برای نسل جوان باید با زبانی روزآمد و در قالب‌های رسانه‌ای جذاب انجام شود.
به این منظور می‌توان از ساخت پادکست‌ها، ویدئوهای کوتاه تحلیلی و اینفوگرافیک‌هایی که جنبه‌های کنشگری ایشان را در موضوعاتی چون اقتصاد مقاومتی با توجه به سیره مالی ایشان یا دفاع از حقوق زنان در قالب خطبه فدکیه برجسته سازد، استفاده کرد یا از فرم‌های ادبی نوین مانند داستان‌های کوتاه یا نمایشنامه‌های مدرن برای انتقال مفاهیم سیره فاطمی بهره گرفت.
بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی نیز مؤثر است و مقایسه چالش‌های پیش روی زنان در صدر اسلام با چالش‌های زنان امروزی در حوزه حفظ کرامت و فعالیت اجتماعی می‌تواند مؤثر واقع شود و نمایش الگوی ایشان در قالب فیلم، مستند، نوشته‌های ادبی و فضای مجازی، می‌تواند پیام عملی سیره فاطمی را در دل نسل جدید تثبیت و بانوان را به کنشگری مؤمنانه و باوقار دعوت کند.
ایمنا: حضرت فاطمه زهرا (س) چگونه الگویی برای پیوند میان معنویت، عفاف و کنشگری اجتماعی ارائه کرده‌اند و این الگو چه نقشی در هدایت جامعه امروز دارد؟
دهقانی: حضرت فاطمه زهرا (س) نه‌تنها الگوی زن مؤمن، بلکه الهام‌بخش انسان اجتماعی مسئول در برابر جامعه و خدا هستند. ایشان نشان دادند که اوج قله‌های معنویت یعنی عفاف و حیا نه تنها منافاتی با اوج قله‌های عمل اجتماعی ندارد، بلکه در بهترین شکل ممکن، این دو مکمل یکدیگر است.
کنشگری فاطمی، کنشگری‌ای است که ریشه در معرفت عمیق الهی دارد و ابزار بیان آن مبتنی بر وقار و کرامت است و هدف آن، اصلاح جامعه و دفاع از حق است. در دوران کنونی که ارزش‌های اخلاقی در معرض آزمون‌های متعدد قرار گرفته‌اند، بازگشت به اندیشه و رفتار فاطمی می‌تواند چراغی برای راه بانوان و کل جامعه باشد.
حضرت زهرا (س) الگویی برای حضور آگاهانه، گفت‌وگو بر پایه ایمان و حفظ کرامت در هر عرصه از زندگی هستند و این الگوی متعادل، تضمین‌کننده سلامت فردی و تعالی اجتماعی در مسیر تحقق جامعه اسلامی آرمانی است.
منبع: ایمنا
