به گزارش خبرگزاری ایمنا؛ فرزندآوری و تشکیل خانواده از جنبه‌های مهم زندگی به شمار می‌آید و فرزند در خانواده ایرانی از اهمیت زیادی برخوردار است. فرزندآوری پدیده فردی نیست که انتخاب شخصی زوجین باشد. بلکه یک رویداد و اتفاق اجتماعی است که عوامل متعددی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این عوامل شامل مسائل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و روانشناختی است. مهم‌ترین و عمده‌ترین تأثیر فرزندآوری، داشتن جامعه‌ای جوان و پویا است.
امروزه زنان شاغل باید در برآورده کردن انتظارها و توقعات شغلی‌شان در محیط کار و در برآورده کردن انتظارهای خانوادگی و اداره امور خانواده موفق عمل کنند، به همین دلیل زنان شاغل خودشان را در معرض توقعات شغلی، خانوادگی و نیازهای طبیعی‌شان می‌بینند و چه بسا عده‌ای از آنها تمایلی به داشتن فرزند ندارند و یا به آوردن یک فرزند در زندگی راضی هستند.
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که شاغل بودن و گروه شغلی اثرات معناداری بر تمایلات فرزندآوری و فاصله‌گذاری بین موالید دارد و از نظر آماری تفاوت‌ها بین میانگین تعداد فرزندان و تمایل به فرزندآوری بین زنان شاغل و غیرشاغل وجود دارد و بسیاری از زنان شاغل به زندگی بدون فرزندان اکتفا کرده و تعدادی از زنان شاغل هم به داشتن تک فرزند در زندگی بسنده می‌کنند.
خانواده‌ها باید بدانند که فرزندآوری سبب نشاط و سلامت روانی و انگیزه والدین می‌شود، فرزندان با رفتار و شوق هیجانی در کودکی و نوجوانی، به خانه و والدین خود شادی می‌بخشند، یکی از عوامل مهم فرزندآوری، کاهش افسردگی و استرس در زندگی است، همان گونه که به دنیا آمدن فرزند سبب شادی والدین می‌شود، انگیزه و شور بزرگ کردن و حضور فرزندان همیشه همراه والدین در زندگی آنها خواهد بود. در بررسی بیشتر این مسئله و دغدغه‌های زندگی زوجین شاغل بدون فرزند، کاهش حس مسئولیت‌پذیری، تغییر مناسک فرزندپروری و توصیه‌ها برای زوج‌های تک فرزند با احسان کاظمی، مدرس مسائل اجتماعی، دکترای تخصصی روانشناسی، پژوهشگر نمونه کشور و مشاور خانواده و عضو نظام روانشناسی کشور به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: چه عواملی باعث می‌شود که فرزندآوری دغدغه برخی از زوج‌ها شاغل نباشد؟
کاظمی: یکی از اصلی‌ترین عواملی که باعث می‌شود بسیاری از زوج‌ها هر دو شاغل باشند، نیاز اقتصادی است. در جامعه امروزی با وجود هزینه‌های بالای زندگی، از جمله مسکن، تحصیل، بهداشت و دیگر هزینه‌های روزمره، برای بسیاری از خانواده‌ها تنها راه تأمین مالی مناسب، این است که هر دو شریک زندگی در بازار کار حضور داشته باشند. این مسئله به ویژه در جوامع شهری که هزینه‌ها بسیار بالاتر از مناطق روستایی است، ملموس‌تر است. همچنین، تغییرات اجتماعی و فرهنگی نیز نقش مهمی دارند. در گذشته، نقش‌های جنسیتی مشخصی وجود داشت که مرد به عنوان تأمین‌کننده مالی خانواده شناخته می‌شد و زن عمدتاً مسئولیت‌های خانه‌داری را بر عهده داشت، اما امروزه با توجه به افزایش سطح تحصیلات و ارتقای شغلی زنان، بسیاری از زنان به دنبال استقلال مالی و حرفه‌ای خود هستند. از سوی دیگر، در بسیاری از موارد، شرایط اجتماعی و اقتصادی به گونه‌ای است که زوجین به اجبار مجبور به انتخاب زندگی شغلی برای هر دو طرف می‌شوند.
در برخی از زوج‌ها، انتخاب اینکه هر دو شاغل باشند، ابتدا یک انتخاب آزادانه نیست، در گذشته بسیاری از زوج‌ها تصمیم می‌گرفتند که مرد به عنوان شاغل اصلی خانه فعالیت کند و زن نقش خانه‌داری را بر عهده داشته باشد، اما امروزه با توجه به هزینه‌های زندگی، به ویژه در شهرهای بزرگ، برخی زنان به دلایلی مجبور می‌شوند وارد بازار کار شوند. از سوی دیگر، در شرایطی که زنان به تحصیلات عالی رسیده‌اند و قادر به اشتغال در حرفه‌های مختلف هستند، تمایل به استقلال مالی و اجتماعی نیز یکی از دلایل حضور فعال آنها در جامعه است، اما آنچه که در اینجا مهم است این است که این تغییرات تنها ناشی از انتخاب‌های فردی نیستند و به طور قطع این شرایط بر موضوع فرزندآوری و دغدغه زوجین شاغل برای فرزندآوری و فرزندپروری تأثیر می‌گذارد و مهم است که برای این موضوع از سوی مسئولان ذی‌ربط چاره‌اندیشی شود تا چالش‌های زوج‌های شاغل برای فرزندآوری رفع شود و این دسته از زوجین نیز به فرزندآوری بیندیشند.
ایمنا: چرا برخی از زوج‌ها تصمیم به نداشتن فرزند یا تک فرزندی می‌گیرند؟
کاظمی: انتخاب زندگی بدون فرزند یا تک فرزندی یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین تصمیمات است که زوج‌ها در زندگی خود می‌گیرند و دلایل متعددی برای آن وجود دارد. اولین دلیل، مسائل اقتصادی است. هزینه‌های زندگی به شدت افزایش یافته و تأمین مخارج یک خانواده با چندین فرزند، به ویژه در جوامع شهری، می‌تواند چالش‌های بزرگی را ایجاد کند. هزینه‌های آموزشی، بهداشتی، تغذیه‌ای و مسکن، از جمله چالش‌هایی است که زوج‌ها باید با آنها دست و پنجه نرم کنند. بسیاری از زوج‌ها وقتی با این هزینه‌ها مواجه می‌شوند، کمتر به فرزندآوری و فرزندپروری به عنوان یک دغدغه می‌اندیشند و در نهایت یا تصمیم به نداشتن فرزند می‌گیرند یا به تک فرزندی بسنده می‌کنند.
از سوی دیگر، تغییرات فرهنگی و اجتماعی نیز در این زمینه تأثیرگذار است. در گذشته، فرزندآوری یکی از اصلی‌ترین اولویت‌ها در زندگی خانوادگی بود و بیشتر زوج‌ها فرزندانی را برای ادامه نسل و کمک به تأمین اقتصادی خانواده می‌آوردند، اما امروزه با تغییر نگرش‌ها، بسیاری از زوج‌ها به دنبال توسعه فردی و لذت بردن از زندگی شخصی خود هستند. این تغییر نگرش به ویژه در میان نسل‌های جدید که بیشتر تحصیلات عالی دارند، واضح‌تر است. افراد امروزی بیشتر به دنبال تحقق خواسته‌های فردی خود از جمله پیشرفت شغلی و زندگی بدون دغدغه‌های خانوادگی هستند.
ایمنا: آیا تحصیلات بالا و رشد فرهنگی در تغییر نگاه به فرزندآوری نقش دارد؟
کاظمی: به طور قطع تحصیلات و رشد فرهنگی تأثیر زیادی بر تغییر نگرش‌ها نسبت به فرزندآوری دارند. زنان و مردان امروزی که تحصیلات عالی دارند، به طور معمول نگرش‌های متفاوت‌تری نسبت به نسل‌های گذشته دارند. یکی از تغییرات عمده در این زمینه، تاکید بر استقلال مالی و روانی است. بسیاری از زنان تحصیل‌کرده دیگر نمی‌خواهند خود را تنها محدود به نقش‌های سنتی خانواده کنند و تمایل دارند در عرصه‌های حرفه‌ای و اجتماعی نیز فعال باشند. این استقلال باعث می‌شود که آنها بیشتر به دنبال تحقق خواسته‌های فردی خود باشند و از نظر روانشناختی نیز احساس کنند که مسئولیت‌های خانواده ممکن است به نوعی محدودکننده باشند.
ایمنا: آیا رسانه‌ها و فضای مجازی در شکل‌گیری تغییرات نقش زن و مرد در خانواده و فردگرایی و نپذیرفتن مسئولیت‌های خانوادگی تأثیر دارد؟
کاظمی: رسانه‌ها و فضای مجازی نقش بسیار مهمی در تغییر نگرش‌ها دارند. از طریق تبلیغات و برنامه‌های مختلف، تصویری از زندگی ایده‌آل ارائه می‌شود که در آن، لذت‌های فردی، مسافرت‌های لوکس، خریدهای گران‌قیمت و دیگر جنبه‌های سطحی زندگی برجسته می‌شوند. این تبلیغات باعث شده‌اند که افراد بیشتر به دنبال تحقق آرزوهای شخصی خود باشند و به جای توجه به مسئولیت‌های خانوادگی، به زندگی تک‌بعدی و مصرف‌گرایانه روی بیاورند. فضای مجازی همچنین باعث تقویت دیدگاه‌های فردگرایانه شده است؛ جایی که افراد بیشتر به دنبال مراقبت از خود و لذت‌های شخصی هستند تا مسئولیت‌های خانوادگی همچون فرزندپروری و فرزندآوری.
ایمنا: چرا برخی از زنان شاغل از پذیرش مسئولیت‌های خانواده و فرزندآوری و فرزندداری اجتناب می‌کنند؟
کاظمی: این پدیده به عوامل مختلفی بستگی دارد. یکی از دلایل اصلی، تغییرات اجتماعی و فرهنگی است که بر نقش‌های زنان در خانواده تأثیر گذاشته است. زنان امروزی با توجه به تحصیلات عالی و حضور فعال در بازار کار، دیگر تمایلی به پذیرفتن نقش‌های سنتی خانه‌داری و مادر بودن ندارند. این تغییر نگرش به این دلیل است که بسیاری از زنان به دنبال استقلال مالی و روانی هستند و احساس می‌کنند که پذیرش مسئولیت‌های خانواده ممکن است با اهداف شخصی‌شان در تضاد باشد، علاوه بر این زنان شاغل با چالش‌های زیادی روبه‌رو هستند که شامل ساعات طولانی کار، خستگی‌های جسمی و روانی و فشارهای اجتماعی می‌شود، وقتی این فشارها به زندگی خانوادگی اضافه می‌شود، زنان ممکن است تمایل کمتری به پذیرش مسئولیت‌های اضافی نشان دهند.
ایمنا: آیا رسانه‌ها و تبلیغات درباره زندگی شخصی و حرفه‌ای نیز این تغییرات را تقویت کرده‌اند؟
کاظمی: رسانه‌ها و تبلیغات به شدت این تغییرات را تقویت کرده‌اند. امروزه رسانه‌ها تصویری از زندگی ارائه می‌دهند که در آن موفقیت‌های شخصی، شغلی و اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردارند. این فضا باعث شده که زنان بیشتر به دنبال تحقق آرزوهای فردی خود باشند و کمتر به مسئولیت‌های خانوادگی و فرزندآوری فکر کنند. تبلیغات در فضای مجازی به گونه‌ای طراحی شده که افراد به جای تمرکز بر مسئولیت‌های زندگی، به دنبال لذت‌های فردی و دستاوردهای مادی بروند.
ایمنا: چگونه صنعت زیبایی بر تصمیم به نداشتن فرزند تأثیرگذار است؟
کاظمی: صنعت زیبایی امروزه تأثیر قابل توجهی بر نگرش‌های افراد، به ویژه زنان، داشته است. جراحی‌های زیبایی، رژیم‌های لاغری، مراقبت‌های پوستی و دیگر روش‌های مرتبط، به یک بخش مهم از زندگی بسیاری از زنان تبدیل شده است. برخی زنان ممکن است از نگرانی‌هایی مانند تغییر شکل بدن پس از بارداری و تأثیرات منفی آن بر ظاهر خود دوری کنند و ترجیح دهند که به جای فرزندآوری، به زیبایی و ظاهر خود توجه بیشتری داشته باشند. این نگرش به ویژه در میان زنان شاغل که زمان و انرژی کمتری برای مراقبت از خود دارند، بیشتر مشاهده می‌شود.
ایمنا: آیا این تغییرات در مناسک فرزندپروری و هزینه‌های زیاد زندگی موجب تغییر اولویت‌ها شده است؟
کاظمی: مناسک فرزندپروری در جوامع امروزی به شدت تغییر کرده است. جشن‌های بارداری، جشن تعیین جنسیت و دیگر مراسم به یک صنعت بزرگ تبدیل شده‌اند که هزینه‌های زیادی را به خانواده‌ها تحمیل می‌کند. این هزینه‌ها، به علاوه هزینه‌های بالای نگهداری از کودک، آموزش، بهداشت و مراقبت‌های کودک، باعث شده است که زوج‌ها بیشتر به مسائل اقتصادی توجه کنند و از فرزندآوری اجتناب کنند، همچنین بسیاری از زوج‌ها به جای تمرکز روی فرزندآوری، ترجیح می‌دهند بر زندگی شخصی خود و فعالیت‌های تفریحی تمرکز کنند.
منبع: ایمنا
