به گزارش خبرگزاری ایمنا، سقط جنین عوارض و آثار مختلف جسمی، روانی، عاطفی و حتی اجتماعی برای مادر به همراه دارد، پزشکان معتقدند که به دلیل وجود اختلالات کروموزومی سقط جنین رخ می‌دهد، به گونه‌ای که اگر تعداد کروموزوم‌های جنین بیشتر یا کمتر از حد طبیعی باشد، فرایند رشد به‌درستی صورت نمی‌گیرد و منجر به سقط جنین می‌شود.
مسئله سقط جنین به علت ابعاد گوناگونی که دربرمی‌گیرد، به طور قطع از زوایای مختلف پزشکی، جامعه‌شناسی، علوم اجتماعی، مطالعات خانواده و فرزندپروری قابل بررسی است، همچنین مهم است برای فرزندآوری و تربیت فرزند این مسئله را از دیدگاه فقهی و قانونی مورد بررسی قرار دهیم تا با پیشگیری از تصمیم‌گیری اشتباه و تحت تأثیر هیجانات، خود را از مشکلاتی که امکان بروز آنها وجود دارد، ایمن کنیم.
مسئله سقط جنین از دیدگاه فقهی و حقوقی یک موضوع پیچیده است که در دین اسلام و حقوق مختلف کشورها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و دیدگاه‌های متفاوتی دارد، اما به طور کلی دین اسلام سقط جنین را حرام و نامشروع می‌داند، اگرچه در بعضی موارد همچون خطر جانی برای مادر یا ناهنجاری‌های جدی در جنین استثناهایی برای سقط جنین وجود دارد.
سقط جنین موضوعی است که در بطن خود تنش‌ها و احساسات عمیق انسانی را نهفته دارد؛ این مسئله در جوامع مختلف نه‌تنها به عنوان یک انتخاب پزشکی، بلکه به عنوان یک چالش فقهی و حقوقی مطرح می‌شود؛ در متون فقهی، سقط جنین موضوعی پیچیده و حساس است و برخی فقها با توجه به مراحل مختلف رشد جنین، نظرات متفاوتی درباره مشروعیت سقط دارند، در حالی که برخی بر این باورند که سقط در مراحل ااما ه بارداری مجاز است.
از منظر حقوقی، سقط جنین در کشورهای مختلف با قوانین متفاوتی روبه‌رو است و در برخی کشورها محدودیت‌هایی بر آن حاکم است، از این رو می‌طلبد آشنایی بیشتری با قوانین کشور درباره این مسئله داشته باشیم و از جنبه قانونی و فقهی موضوع را مورد بررسی قرار دهیم.
آیا سقط جنین به مثابه قتل محسوب می‌شود و ممنوع است؟
غلامرضا پیوندی، استادیار گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با اشاره به تعریف سقط جنین اظهار می‌کند: سقط جنین در نظام‌های حقوقی به معنای از بین بردن جنین در رحم مادر و به عبارتی پایان دادن به زندگی جنین پیش از تولد او است، هر جنینی در رحم مادر به صورت بالقوه این قابلیت را دارد که ادامه حیات دهد و سپس متولد شود و حیات او مورد حمایت قانون‌گذار خواهد بود، به همین منظور در برخی کشورها سقط جنین جرم‌انگاری شده و باید از انجام آن خودداری شود.
وی با بیان اینکه جنین موجودی دارای حیات است که قابلیت تبدیل شدن به انسان را دارد و زندگی خود را وابسته به حیات مادر است، بنابراین در این دوران اگر به هر شکلی به زندگی جنین خاتمه داده شود، می‌گوئیم جنین سقط شده است، می‌افزاید: اینکه جنین بدون دخالت عوامل انسانی و به صورت خودبه‌خود سقط شود، به تعبیری سقط جنین نیست، اما به هر حال می‌تواند نوعی سقط محسوب شود، همچنین به لحاظ قانونی در بعضی از شرایط می‌توان جنین را سقط کرد که البته تنها مواردی استثنا است و اصول کلی سقط جنین را ممنوع می‌داند، علاوه بر آن از نظر شرعی حرام است و تنها در مواردی مجاز شمرده شده است.
دانش‌آموخته حوزه علمیه و دکترای حقوق جزا و جرم شناسی در پاسخ به این سوال که آیا سقط جنین به مثابه قتل محسوب می‌شود؟ ادامه می‌دهد: دراین‌باره میان فقها اختلاف نظر وجود دارد، برخی معتقد هستند زمانی که در حدود چهارماهگی روح در جنین دمیده می‌شود، سقط عمدی جنین پس از آن شامل قصاص است، اما اکثر فقها قائل به قصاص نیستند و قانون‌گذار ایران نیز در سال ۱۳۹۲ تصریح کرده است که اگر جنایتی بر جنین وارد شود هرچند پس از دمیده شدن روح باشد، موجب قصاص نمی‌شود، البته مرتکب سقط علاوه بر پرداخت دیه به مجازات تعزیری مقرر شده محکوم می‌شود.
پیوندی با تاکید بر اینکه در کشور ما سقط جنین به لحاظ حقوقی ممنوع است و از جنبه قوانین قضائی جرم محسوب می‌شود و در هر شرایطی که جنین سقط شود شامل دیه و حتی مجازات تعزیری است، عنوان می‌کند: در دهه‌های گذشته پیرامون مسئله سقط جنین اختلاف نظرهایی وجود داشته، اما در قانون جدید این نظریه پذیرفته شده است که جنایت عمدی بر جنین هرچند پس از دمیده شدن روح باشد، موجب قصاص نمی‌شود، اما جرم محسوب می‌شود و قابل مجازات است و مرتکب باید دیه سقط جنین را بپردازد.
اما و اگرهای قانون درباره سقط جنین
وی اضافه می‌کند: سقط جنین همواره غیرقانونی نیست، بلکه قوانینی وجود دارد که در شرایطی سقط جنین را مجاز و قانونی برمی‌شمارد؛ تا پیش از سال ۱۴۰۰ قانون سقط درمانی مطرح بود که در شرایطی اجازه می‌داد مادر بارداری که مشکلاتی همچون شرایط سخت یا به خطر افتادن سلامت و حیات خود را دارد، با تجویز گروه پزشکی جنین سقط شود، اما در سال ۱۴۰۰ قانون دیگری تصویب و قانون سقط درمانی منسوخ شد، در قانون جدید نیز در مواردی اجازه سقط جنین داده شده است.
عضو انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه با اشاره به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت خاطرنشان می‌کند: در قانون جدید تحت عنوان قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که در سال ۱۴۰۰ تصویب شد، از زوایای مختلفی به موضوع سقط جنین پرداخته شده است و در آن به راهکارهای پیشگیری از سقط جنین و وظایف وزارت بهداشت و سازمان‌های ذی‌ربط نیز اشاره شده است.
پیوندی می‌افزاید: در قانون پیشین تحت عنوان سقط درمانی که در سال ۱۳۸۴ به تصویب شورای نگهبان رسیده بود، با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین همچون عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج و به مشقت افتادن مادر می‌شود یا بیماری مادر که توأم با تهدید جانی او باشد، به شرط اینکه پیش از دمیدن روح در جنین و قبل از چهارماهگی باشد، به شرط رضایت مادر اجازه سقط داده شده است.
وی تاکید می‌کند: در این صورت مجازاتی متوجه پزشک مباشر سقط جنین نخواهد بود و متخلف اجزای مفاد این قانون به مجازات مقرر محکوم می‌شدند، اما با تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، قانون سقط درمانی منسوخ و مقررات سقط درمانی در قانون جدید با شرایط جدید مطرح شد.
سقط جنین تنها منحصر به علم پزشکی نیست
مسعود امامی، نویسنده، پژوهشگر و عضو گروه فقه جزا مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی قم در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه سقط جنین تنها مسئله‌ای پزشکی و خارج از حوزه فقه نیست، اظهار می‌کند: سقط جنین به طور قطع مرتبط با حوزه فقه و حقوق است، در سراسر دنیا سقط جنین دارای جنبه حقوقی است و در بسیاری از کشورها ممنوعیت برای آن قائل هستند، اما به طور کلی هرچه جنین بزرگ‌تر شود، سقط آن مطابق با قوانین بین‌المللی دشوارتر و شدیدتر خواهد شد.
وی درباره تفاوت موجود میان نظریه‌های فقهی در مقایسه با گزاره‌های قانونی می‌افزاید: تفاوت فقه و حقوق در این است که فقه مبنی بر شرع و عقل حکم می‌کند، اما منبع اصلی قانون عرف جامعه است، با این حال در اصل حرمت سقط جنین میان نظر فقها تردیدی نیست، بلکه در موارد جواز برای سقط جنین اختلاف نظرهایی وجود دارد.
این نویسنده و پژوهشگر در پاسخ به این سوال که در چه شرایطی می‌توان جنین را سقط کرد؟ ادامه می‌دهد: در ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، سه مورد برای جواز سقط جنین ذکر شده است که در تبصره ماده ۷۱۸ کتاب دیات قانون مجازات اسلامی مصوبه سال ۱۳۹۲ و در ماده ۶۲۳ قانون تعزیرات مصوب سال ۱۳۷۵ نیز آمده است.
امامی عنوان می‌کند: مبنی بر ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، سقط جنین در موارد زیر جایز است:
- جان مادر به شکل جدی در خطر باشد و راه نجات او منحصر در سقط کردن جنین باشد، همچنین سن جنین کمتر از چهار ماه باشد و نشانه‌های دمیده شدن روح در جنین وجود نداشته نباشد.
- سلامت و حیات مادر و جنین در خطر است و در صورت سقط جنین، جان مادر نجات پیدا می‌کند، بنابراین می‌توان جنین را حتی پس از دمیده شدن روح سقط کرد تا جان مادر حفظ شود.
- نگهداری جنین موجب حرج، اضطرار و مشقت برای مادر شود.
وی با بیان اینکه حرج و اضطرار می‌تواند حکم ابتدایی را تغییر دهد، اضافه می‌کند: حرج یعنی جنین دارای بیماری یا نقص عضوی باشد که نگهداری آن پس از تولد برای مادر موجب سختی زیاد برای او شود؛ اگر در مراحل ابتدایی جنینی، پزشک تشخیص وجود چنین بیماری‌هایی را دهد، قانون‌گذار اجازه سقط را پیش از دمیده شدن روح می‌دهد، البته مراحل این قضیه باید در پزشکی قانونی بررسی شود.
عضو گروه فقه جزا مؤسسه دایره‌المعارف فقه اسلامی قم در پاسخ به این سوال که آیا جنینی که با دستور پزشک سقط می‌شود، مصداق قتل است؟ خاطرنشان می‌کند: اگر جنین پیش از دمیده شدن روح و در مراحل ااما ه تکمیل سقط شود، مصداق قتل نیست اگرچه اختلاف نظر در این موضوع وجود دارد، اما پس از چهار ماهگی جنین و دمیده شدن روح می‌توان سقط جنین را مصداق قتل دانست.
سقط جنین با احساسات عمیق انسانی، حقوق فردی و اصول اخلاقی گره خورده است
در روایتی ابی‌عبیده می‌گوید: از امام باقر (ع) سوال کردم که زن بارداری بدون اطلاع شوهر خود از دارویی استفاده کرده و فرزندی که در رحم داشته را ساقط نموده است؛ حضرت فرمود: اگر جنین در حالی که ساقط شده، استخوان داشته و بر استخوان او گوشت روییده شده، باید زن، دیه او را به پدرش بپردازد.
سوال کردم، آیا زن در دیه فرزندی که سقط شده با پدرش شریک نمی‌شود؟، اما حضرت در پاسخ فرمودند: خیر، چون او را کشته است از او ارث نمی‌برد. (شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱۳، ص ۶۷۹، ح ۶؛ وسایل الشیعة، ج ۲۶، ص ۳۱-۳۲، باب ۸، من ابواب موانع الارث، ح ۱.). در واقع دلالت این روایت بر حکم مسئله، روشن است، زیرا امام (ع) اسقاط جنین را قتل دانسته و فرموده‌اند قاتل از دیه ارث نمی‌برد.
در روایت دیگری، اسحاق بن عمّار می‌گوید: از امام کاظم (ع) سوال کردم، زنی از ترس اینکه صاحب فرزند شود اقدام به خوردن دارو می‌کند و بر اثر آن، جنین ساقط می‌شود؛ حضرت فرمود: نباید چنین کاری انجام دهد.
وی می‌گوید: عرض کردم، آن‌چه زن در رحم دارد، در حد نطفه است؛ اما امام کاظم (ع) فرمودند: ااما ن مرحله خلقت انسان، نطفه است. (وسایل الشیعة، ج ۲۹، ص ۲۵-۲۶، باب ۷، من ابواب القصاص فی النفس، ح ۱). این روایت نیز بر حرمت اسقاط جنین، حتی با فرض اینکه شوهر از آن آگاهی داشته باشد و بدان راضی باشد، دلالت دارد.
بر این اساس، مسئله سقط جنین فراتر از یک تصمیم پزشکی است و این موضوع با احساسات عمیق انسانی، حقوق فردی و اصول اخلاقی گره خورده است، درک این ابعاد می‌تواند ما را به سمت گفت‌وگویی سازنده و همدلانه درباره این مسئله سوق دهد.
منبع: ایمنا
