به گزارش خبرگزاری ایمنا، نقاشی برای کودکان فعالیتی فراتر از سرگرمی یا پر کردن وقت است و این فعالیت هنری در واقع یکی از نخستین زبان‌های بی‌کلامی است که کودک از طریق آن با جهان ارتباط برقرار می‌کند؛ در سال‌های نخست زندگی، کودک هنوز توانایی بیان دقیق احساسات، افکار و تجربیات خود را به‌صورت کلامی ندارد، اما نقاشی به او امکان می‌دهد تا آنچه درونش می‌گذرد را به تصویر بکشد و خطوط، رنگ‌ها، اشکال و حتی فضای خالی در نقاشی‌ها حامل پیام‌هایی است که اگر به‌درستی شنیده شوند، می‌توانند درک عمیقی از دنیای درونی کودک ارائه دهند.
یکی از کارکردهای مهم نقاشی در دوران کودکی، نقش آن در تنظیم هیجانات و تخلیه روانی است؛ کودک ممکن است نتواند بگوید از موضوعی می‌ترسد یا ناراحت است، اما در نقاشی خود آن ترس یا ناراحتی را به صورت نمادین نشان دهد و به عنوان مثال، ترسیم مکرر موجودات تاریک، خانه‌های بدون در یا چهره‌های بی‌احساس می‌تواند نشانه‌ای از اضطراب یا احساس ناامنی باشد و در مقابل، استفاده از رنگ‌های گرم، چهره‌های خندان و فضاهای باز ممکن است بیانگر احساس امنیت، شادی و رضایت باشد که این ویژگی نقاشی را به ابزاری بی‌نظیر برای تشخیص زودهنگام مشکلات روانی تبدیل می‌کند.
تفسیر نقاشی‌های کودکان نیازمند دقت، دانش و حساسیت بالا است و روان‌شناسان کودک با بررسی عناصر مختلف نقاشی مانند اندازه اشکال، موقعیت شخصیت‌ها، انتخاب رنگ‌ها و تکرار نمادها، می‌توانند به نشانه‌هایی از وضعیت روانی، روابط خانوادگی یا حتی تجربه‌های آسیب‌زا دست یابند، البته این تفسیرها باید در بستر فرهنگی، سنی و شخصیتی کودک انجام شود و نباید به برداشت‌های سطحی یا کلیشه‌ای بسنده کرد و باید توجه داشت که هر کودک سبک خاص خود را دارد و نقاشی‌های او باید در زمینه زندگی کودک تحلیل شوند.
اهمیت تفسیر نقاشی‌ها زمانی بیشتر می‌شود که بدانیم بسیاری از کودکان در رویارویی با مشکلات، ابتدا از طریق هنر و بازی نشانه‌هایی بروز می‌دهند و نقاشی می‌تواند اولین نشانه اختلالات رفتاری، اضطراب‌های پنهان یا تجربه خشونت باشد و تشخیص زودهنگام این نشانه‌ها از طریق نقاشی، امکان مداخله سریع‌تر و مؤثرتر را فراهم و از تشدید مشکلات جلوگیری می‌کند و در بسیاری از موارد، نقاشی کودک می‌تواند آغازگر گفت‌وگویی درمانی باشد که به کشف ریشه مشکلات کمک کند.
نقاشی‌ها می‌تواند به نوعی نمادسازی از دنیای درونی کودکان باشد / تخلیه هیجانات، کاهش اضطراب و برقراری ارتباط، از کارکردهای نقاشی برای کودکان است
مهرداد دشتی، روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه نقاشی یکی از فعالیت‌هایی است که بیشتر کودکان به آن علاقمند هستند و نقاشی فعالیتی خلاقانه به شمار می‌رود که به نوعی می‌تواند یک بازی برای آنها باشد، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: نقاشی کردن فعالیتی است که می‌تواند به رشد بسیاری از مهارت‌های کودکان کمک کند و می‌تواند در روند رشد عضلات دست آنها تأثیر بسزایی داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه نقاشی کردن می‌تواند به پرورش رویاپردازی، تفکر و تخیلات کودکان کمک کند، می‌افزاید: انجام این فعالیت می‌تواند کارکردهای متفاوت و مهمی داشته باشد که از جمله این کارکردها می‌توان به تخلیه هیجانات، کاهش استرس و اضطراب و برقراری ارتباط با دوستان و والدین با در نظر گرفتن نقاشی به عنوان فعالیتی مشترک، اشاره کرد.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه گاهی اوقات نقاشی‌ها می‌تواند به نوعی نمادسازی از دنیای درونی کودکان باشد، تصریح می‌کند: در واقع گاهی کودکان آنچه که در دنیای درون آنها می‌گذرد را ممکن است در نقاشی‌های خود نشان دهند و والدین باید به نقاشی‌های فرزندان خود توجه داشته باشند تا در صورت وجود پیامی درون نقاشی فرزند، متوجه آن شوند.
چه زمانی تفسیر نقاشی اهمیت پیدا می‌کند؟ / از قضاوت نقاشی فرزندان پرهیز کنید
دشتی با بیان اینکه کشیدن یک نقاشی به صورت مکرر یا تکرار یک المان در نقاشی می‌تواند به والدین این احساس را القا کند که این تکرار می‌تواند پیامی به دنبال داشته باشد، ادامه می‌دهد: پیدا کردن ارتباطی میان نقاشی تکراری با زندگی واقعی کودک، موضوعی است که حاوی پیام بودن آن نقاشی را پررنگ‌تر می‌کند و والدین بهتر است در این شرایط از قضاوت پرهیز کنند و از متخصصان کمک بگیرند.
وی با بیان اینکه تفسیر نقاشی کودکان باید توسط یک متخصص انجام شود، می‌گوید: بدون مصاحبه با کودک و شرح حال گرفتن از او و خانواده، نمی‌توان تفسیر دقیقی برای نقاشی کودک در نظر گرفت و در صورتی که موضوعات غیرعادی و تکراری در نقاشی کودکان مشاهده شود، والدین باید از متخصصان برای تفسیر نقاشی کمک بگیرند.
روانشناس و مشاور خانواده با بیان اینکه از جمله موضوعات غیرعادی در نقاشی کودکان، استفاده از رنگ تیره برای نقاشی، کشیدن خانه‌ای بدون درب، کشیدن نقاشی خانواده و کشیدن خود در گوشه صفحه و نقاشی بسیار کوچک در گوشه کاغذ است، اضافه می‌کند: تفسیر نقاشی کودک می‌تواند پیام درون نقاشی فرزند را آشکار کند و شنیدن این پیام توسط خانواده می‌تواند اصلاح و تغییر در رفتار والدین را به همراه داشته باشد.
نقاشی کودک نوعی زبان نمادین است که می‌تواند به کشف ناخودآگاه او کمک کند / برای تفسیر نقاشی کودک چه اقداماتی لازم است؟
ریحانه صادقی، مشاور و روانشناس و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه توجه به نقاشی‌های کودکان راهی برای درک دنیای درونی آنها است و ابزاری قدرتمند در روانشناسی کودک به شمار می‌رود، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: کودکان اغلب احساسات، افکار و تجربیات خود را از طریق نقاشی بیان می‌کنند، به‌ویژه زمانی که هنوز توانایی کلامی کافی برای توضیح دادن ندارند و رنگ‌ها، اشکال، فضاها و موضوعات انتخاب شده در نقاشی‌ها می‌تواند نشانه‌هایی از حالات روانی، اضطراب‌ها، آرزوها یا حتی ترس‌های پنهان کودک باشد.
وی با بیان اینکه از نظر روانشناسی تحلیلی، نقاشی کودک نوعی زبان نمادین است که می‌تواند به کشف ناخودآگاه او کمک کند، می‌افزاید: به عنوان مثال، استفاده مکرر از رنگ‌های تیره ممکن است نشانه‌ای از اضطراب یا افسردگی باشد، در حالی که رنگ‌های روشن و ترکیب‌های متنوع می‌تواند بیانگر احساس امنیت و شادی باشد، همچنین نحوه ترسیم اعضای خانواده، اندازه‌ها و فاصله‌ها میان آنها در نقاشی می‌تواند اطلاعاتی درباره روابط خانوادگی و احساسات کودک نسبت به هر عضو از خانواده ارائه دهد.
مشاور و روانشناس و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه تفسیر نقاشی‌ها باید با دقت و حساسیت انجام شود، چراکه هر کودک سبک خاص خود را دارد و نباید به‌صورت قطعی از هر نماد یا رنگ نتیجه‌گیری کرد، تصریح می‌کند: روان‌شناسان کودک به طور معمول نقاشی را در کنار سایر ابزارهای ارزیابی مانند مصاحبه، مشاهده رفتاری و آزمون‌های استاندارد به کار می‌گیرند تا تصویری جامع از وضعیت روانی کودک به دست آورند و نقاشی می‌تواند به‌ویژه در تشخیص اختلالات رفتاری، مشکلات ارتباطی یا آسیب‌های روانی ناشی از تجربه‌های دشوار مانند طلاق، سوگ یا خشونت مؤثر باشد.
نقاشی زبان بی‌کلام کودک است / ضرورت توجه آگاهانه و علمی به نقاشی‌های کودکان به منظور پیشگیری از آسیب‌ها
صادقی با بیان اینکه نقاشی فرصتی برای تقویت خلاقیت، تخیل و رشد شناختی کودک فراهم می‌کند، ادامه می‌دهد: هنگامی که والدین و اطرافیان به نقاشی‌های کودک توجه نشان می‌دهند و درباره آنها گفت‌وگو می‌کنند، کودک احساس ارزشمندی و دیده شدن را تجربه می‌کند و این تعامل می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس، مهارت‌های ارتباطی و بیان احساسات کمک کند، همچنین محیطی امن برای ابراز هیجانات فراهم می‌شود که در پیشگیری از مشکلات روانی نقش مهمی دارد.
وی با بیان اینکه در محیط‌های آموزشی، تحلیل نقاشی‌ها می‌تواند به مربیان کمک کند تا نیازهای عاطفی و روانی دانش‌آموزان را بهتر بشناسند، می‌گوید: به عنوان مثال، کودکی که در نقاشی‌هایش خود را کوچک‌تر از دیگران یا در گوشه‌ای تنها ترسیم می‌کند، ممکن است احساس طردشدگی یا اضطراب اجتماعی داشته باشد و با شناسایی این نشانه‌ها، می‌توان مداخلات حمایتی مناسب را طراحی و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرد.
مشاور و روانشناس و عضو سازمان روانشناسی کشور با بیان اینکه نقاشی کودک یک فعالیت هنری ساده نیست و پنجره‌ای به دنیای پیچیده و پنهان روان او به شمار می‌رود، اضافه می‌کند: توجه آگاهانه و علمی به این آثار می‌تواند به والدین، مربیان و روان‌شناسان کمک کند تا بهتر با کودک ارتباط برقرار کنند، نیازهای او را بشناسند و مسیر رشد سالم‌تری برای او فراهم سازند؛ نقاشی در واقع زبان بی‌کلام کودک است که اگر شنیده شود، می‌تواند راهی برای فهم عمیق‌تر و حمایت مؤثرتر باشد.
در این بین، توجه به نقاشی‌های کودک، پرسیدن درباره آنها و شنیدن پاسخ‌های کودک بدون قضاوت، می‌تواند رابطه والد و کودک را عمیق‌تر کند؛ هنگامی که کودک احساس می‌کند که نقاشی او دیده و درک می‌شود، حس ارزشمندی و امنیت روانی در او تقویت می‌شود، اما در مقابل، بی‌توجهی یا تمسخر نقاشی‌ها ممکن است کودک را به سمت انزوا، سرکوب احساسات یا کاهش اعتماد به نفس سوق دهد و والدین با ایجاد فضایی امن برای ابراز هنری، به کودک کمک می‌کنند تا احساسات خود را بهتر بشناسد و مدیریت کند.
در محیط‌های آموزشی نیز نقاشی می‌تواند ابزار تشخیصی و تربیتی مؤثری باشد و مربیان با مشاهده نقاشی‌های دانش‌آموزان، می‌توانند به نشانه‌هایی از مشکلات عاطفی، اجتماعی یا شناختی پی ببرند؛ به عنوان مثال، کودکی که خود را در نقاشی‌ها همیشه کوچک‌تر از دیگران یا در گوشه‌ای تنها ترسیم می‌کند، ممکن است احساس طردشدگی یا اضطراب اجتماعی داشته باشد و با شناسایی این نشانه‌ها، می‌توان مداخلات حمایتی مناسب را طراحی و از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری کرد.
نقاشی بستری برای رشد خلاقیت، تفکر انتقادی و حل مسئله فراهم می‌کند و کودک با تجربه ترکیب عناصر بصری، یاد می‌گیرد که چگونه ایده‌ها را شکل دهد، مسائل را حل و دیدگاه‌های متفاوت را تجربه کند و این مهارت‌ها نه‌تنها در هنر، بلکه در سایر حوزه‌های زندگی نیز کاربرد دارند و به رشد همه‌جانبه کودک کمک می‌کنند، نقاشی به کودک امکان می‌دهد تا جهان را از زاویه خودش بازسازی کند و در این بازسازی، هویت و شخصیت خود را شکل دهد.
به طور کلی، نقاشی کودک را به جهان معنا متصل می‌کند و این جهانی است که در آن احساسات، تجربیات و تخیلات او ارزشمند شمرده می‌شوند و توجه به این جهان، نه‌تنها به رشد فردی کودک کمک می‌کند، بلکه بستری برای شکل‌گیری جامعه‌ای همدل‌تر، خلاق‌تر و آگاه‌تر فراهم می‌سازد و نقاشی کودک را باید جدی گرفت، چراکه در خطوط ساده آن، پیچیدگی‌های روان انسان نهفته است و این خطوط، اگر شنیده شوند، می‌توانند پلی میان دنیای کودک و بزرگسالان، سکوت و فهم و خیال و واقعیت باشند.
منبع: ایمنا
