به گزارش خبرگزاری ایمنا، کنکور سراسری یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مقاطع تحصیلی در زندگی دانش‌آموزان ایرانی است؛ آزمونی که سرنوشت میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سال‌هاست به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات آموزشی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. هر سال، هزاران داوطلب پس از ماه‌ها تلاش و تحمل فشارهای روحی و روانی، در این آزمون موفق نمی‌شوند و همین شکست می‌تواند به بحرانی عمیق در خانواده‌ها تبدیل شود. روانشناسان و مشاوران معتقدند که برخورد خانواده با این شرایط نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت روان و آینده فرزندان دارد؛ برخوردی که اگر همراه با درک، حمایت و امید نباشد، می‌تواند زخم‌هایی ماندگار بر روح نوجوانان بر جای گذارد.
کنکور سراسری در ایران تنها یک آزمون علمی نیست، بلکه به نوعی به نمادی از رقابت، تلاش، فشار اجتماعی و حتی حیثیت خانوادگی تبدیل شده است. بسیاری از خانواده‌ها آینده فرزندان خود را به نتیجه این آزمون گره می‌زنند و همین موضوع سبب می‌شود دانش‌آموزان تحت فشار مضاعف قرار گیرند.
هرچند هدف کنکور، گزینش علمی برای ورود به دانشگاه است، اما آثار جانبی آن بر روح و روان دانش‌آموزان و خانواده‌ها بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که در ظاهر دیده می‌شود. اضطراب، استرس، افسردگی و احساس ناکامی از جمله پیامدهای شایع این آزمون است، به‌ویژه زمانی که نتیجه آن مطابق انتظار نباشد.
قبول نشدن در کنکور سراسری برای بسیاری از دانش‌آموزان به معنای پایان تلاش‌هایشان تلقی می‌شود. آنها احساس می‌کنند تمام زحمات شبانه‌روزی‌شان بی‌ثمر مانده است. در این شرایط، اگر خانواده با سرزنش، مقایسه و فشارهای مضاعف واکنش نشان دهند، آسیب‌های روحی به مراتب عمیق‌تر خواهد شد.
به گفته کارشناسان، شکست در کنکور می‌تواند به بروز افسردگی، کاهش اعتمادبه‌نفس، انزواطلبی و حتی اختلالات رفتاری منجر شود، از همین رو نوع رفتار والدین و اطرافیان اهمیت ویژه‌ای دارد.
تحقیر و سرزنش؛ زهر تلخی که روح فرزندان را می‌سوزاند
احمد پدرام، دکترای روانشناسی و مشاور خانواده با تأکید بر اهمیت رفتار والدین پس از اعلام نتایج کنکور به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مهم‌ترین مسئله این است که پدر و مادر بتوانند هیجانات خود را مدیریت کنند و با فرزندانشان با احترام برخورد داشته باشند. در چنین شرایط حساسی، سرزنش و مقایسه فرزند با دیگران می‌تواند به مثابه سمی کشنده باشد.
وی می‌افزاید: بسیاری از والدین در مواجهه با شکست فرزندشان در کنکور جملاتی مانند دیدی گفتم قبول نمی‌شوی یا کم‌تر تلاش کردی را به زبان می‌آورند. این نوع جملات عزت‌نفس فرزند را نابود کرده و او را بیشتر در ورطه افسردگی فرو می‌برد.
این روانشناس و مشاور می‌گوید: والدین باید شنونده خوبی باشند و اجازه دهند فرزندان احساسات خود را آزادانه بیان کنند. حتی اگر فرزند بهانه‌هایی مانند شرایط نامناسب مطالعه یا کمبود امکانات را مطرح کند، وظیفه والدین تنها گوش دادن و همدلی است، نه انتقاد و تحقیر.
مدیریت خشم و حمایت عاطفی والدین / از یادآوری هزینه‌ها تا مقایسه با دیگران؛ خطاهای بزرگ والدین
پدرام می‌گوید: پس از شوک اولیه شکست، دانش‌آموزان مراحل مختلفی از استرس و خشم را تجربه می‌کنند، نوجوان ابتدا شکست را باور نمی‌کند، سپس خشمگین می‌شود و به دنبال مقصر می‌گردد. این مرحله طبیعی است و والدین باید صبورانه آن را بپذیرند. در این مقطع، حمایت عاطفی خانواده می‌تواند نقش مهمی در بازسازی روحیه فرزند ایفا کند.
وی عنوان می‌کند: بعد از فروکش کردن هیجانات اولیه، والدین باید با آرامش شرایط را بازبینی کرده و به فرزندشان کمک کنند برای سال آینده برنامه‌ریزی کند. حتی اگر فرزند پسر باشد، می‌توان موضوعاتی مانند خدمت سربازی را نیز در نظر گرفت. نکته اصلی این است که از سرزنش و تحقیر به شدت پرهیز شود.
این روانشناس و مشاور با بیان اینکه یکی از اشتباهات رایج والدین، یادآوری هزینه‌هایی است که برای کلاس‌های کنکور یا منابع آموزشی فرزندشان صرف کرده‌اند، ادامه می‌دهد: نباید هزینه‌های مالی به رخ دانش‌آموز کشیده شود. گفتن جملاتی مانند چقدر برایت خرج کردم و نتیجه نگرفتی یا دیگران موفق شدند ولی تو نشدی تنها باعث افزایش احساس بی‌کفایتی در نوجوان می‌شود. این برخوردها آینده او را تخریب می‌کند.
افراط و تفریط، دشمن موفقیت دوباره
ریحانه صادقی، مشاور تحصیلی و خانواده درباره اهمیت زمان استراحت پس از شکست در کنکور به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات والدین این است که بلافاصله پس از اعلام نتایج از فرزندشان می‌خواهند دوباره از امروز درس بخواند. این فشار می‌تواند باعث خستگی زودهنگام و بی‌انگیزگی شود. دانش‌آموز باید چند هفته فرصت داشته باشد تا شرایط روحی خود را بازیابی کند.
وی افزاید: والدین باید با جملات مثبت و انگیزشی به فرزندشان امید بدهند. مثلاً به او بگویند می‌دانم تلاش کردی و می‌توانی سال بعد موفق شوی. این جمله‌ها اعتمادبه‌نفس نوجوان را تقویت کرده و او را برای تلاش دوباره آماده می‌کند.
این مشاور تحصیلی با اشاره به تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان عنوان می‌کند: والدین نباید دچار افراط یا تفریط شوند. نه باید همه چیز را بی‌اهمیت جلوه دهند و نه دنیا را پایان‌یافته بدانند. بهترین راه این است که با واقع‌بینی، شرایط را مدیریت کرده و به فرزندشان کمک کنند تا مسیر جدیدی را آغاز کند.
صادقی یکی دیگر از موضوعات مهمی که مشاوران بر آن تأکید دارند، را هماهنگی میان توانایی‌های واقعی دانش‌آموز و آرزوهای او می‌داند و می‌گوید: همه نمی‌توانند پزشک یا دندانپزشک شوند. ظرفیت دانشگاه‌ها محدود است و رقابت بسیار شدید. بنابراین باید به فرزندان بیاموزیم که یا تلاش خود را به اندازه آرزوهایشان افزایش دهند یا آرزوهایشان را با توانایی‌هایشان تطبیق دهند.
وی ادامه می‌دهد: واقعیت این است که بسیاری از داوطلبان با وجود تلاش زیاد، به دلیل سهمیه‌بندی‌ها و محدودیت ظرفیت در رشته‌های خاص، امکان قبولی ندارند. خانواده‌ها باید این حقیقت را بپذیرند و انتظاراتشان را منطقی کنند.
انتظارات نابه‌جایی که عامل اصلی استرس دانش‌آموزان می‌شود / افسردگی پس از کنکور تهدیدی جدی برای نوجوانان است
این مشاور تحصیلی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل فشار روانی بر دانش‌آموزان، انتظارات بیش از حد والدین است، خاطرنشان می‌کند: خانواده‌هایی که مدام بر کسب رتبه خاص یا قبولی در رشته‌ای خاص تأکید می‌کنند، در واقع فرزندشان را به سوی اضطراب و خستگی سوق می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: وقتی دانش‌آموز احساس می‌کند هرچه تلاش کند باز هم نمی‌تواند رضایت والدین را جلب کند، انگیزه‌اش کاهش یافته و از درس فاصله می‌گیرد. این چرخه معیوب سبب می‌شود نه تنها در کنکور بلکه در سایر ابعاد زندگی نیز دچار ناکامی شود.
صادقی با تاکید بر اینکه افسردگی یکی از شایع‌ترین پیامدهای شکست در کنکور است، عنوان می‌کند: این افسردگی اگر جدی گرفته نشود، می‌تواند به مشکلات عمیق‌تر منجر شود. نشانه‌هایی مانند گوشه‌گیری، بی‌علاقگی به فعالیت‌های روزمره، کاهش اعتمادبه‌نفس و حتی افکار منفی باید توسط خانواده جدی گرفته شود. در چنین شرایطی همراهی والدین، مشاوره روانشناختی و ایجاد محیطی آرام می‌تواند از بروز آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری کند.
در نهایت باید یادآور شد که کنکور تنها یکی از مسیرهای موفقیت در زندگی است، نه همه آن. بسیاری از افراد در رشته‌های مختلف دانشگاهی و حتی خارج از محیط دانشگاه توانسته‌اند مسیر موفقیت خود را بیابند.
کارشناسان بر این باورند که خانواده‌ها باید این واقعیت را درک کنند و به فرزندانشان بیاموزند که شکست در کنکور به معنای پایان زندگی نیست. امید، برنامه‌ریزی و تلاش مجدد می‌تواند آینده‌ای روشن را رقم بزند.
کنکور آزمونی است پرچالش که علاوه بر بار علمی، فشارهای روانی و اجتماعی سنگینی را بر دوش دانش‌آموزان و خانواده‌ها می‌گذارد. شکست در این آزمون، اگرچه تلخ است، اما پایان مسیر نیست، والدین در این شرایط باید به جای سرزنش و مقایسه، با همدلی، احترام و حمایت، فرزندشان را برای آینده‌ای بهتر آماده کنند. به یاد داشته باشیم که آنچه بیش از نتیجه کنکور اهمیت دارد، سلامت روان و امید به زندگی فرزندان است.
منبع: ایمنا
